Hoe blijven leraren vitaal en bevlogen?
Bevlogen leraren hebben meer plezier in hun werk. Bovendien presteren hun leerlingen doorgaans beter, wijst onderzoek uit. Daarom is het belangrijk dat scholen aandacht hebben voor de vitaliteit en bevlogenheid van leraren, ook om zoveel mogelijk leraren te behouden voor het vak. Scholen kunnen hier met hun personeelsbeleid op inspelen. Voor oudere leraren zijn andere maatregelen nodig dan voor beginnende leraren.
De kwaliteit van de leraar bepaalt in belangrijke mate de kwaliteit van het onderwijs. Daarbij gaat het niet alleen om zijn of haar vakinhoudelijke en didactische kwaliteit, maar ook om de pedagogische kwaliteit en het vermogen om leerlingen te motiveren. De laatste jaren is meer onderzoek gedaan naar de vraag hoe leraren hun vitaliteit en bevlogenheid kunnen ontwikkelen en behouden tijdens hun loopbaan.
Het behouden van hoog gekwalificeerd personeel in scholen is in veel landen een zorg. Omdat overal ter wereld te veel jonge leraren vroegtijdig het onderwijs verlaten (OECD, 2013), wordt veel onderzoek gedaan naar de bevlogenheid van leraren – en naar haar tegenhanger: burn-out.
Bevlogen leraren doen het beter
Schaufeli, et al. (2002) zien bevlogenheid als een positieve gemoedstoestand, die wordt gekenmerkt door:
- vitaliteit: hoge mate van energie, veerkracht en doorzettingsvermogen
- toewijding: gevoel van enthousiasme, trots, inspiratie en uitdaging, en
- absorptie: ‘opgaan’ in het werk’
Hoe bevlogener leraren zijn, des te hoger de leerlingprestaties (Bakker, 2005) en des te lager de kans dat leraren het onderwijs vroegtijdig verlaten (Bakker et al. 2003).
Werkeisen en hulpbronnen bepalen bevlogenheid
Bakker & Demerouti (2007) beschouwen (werk)bevlogenheid als een functie van:
- werkeisen: fysieke, psychologische, sociale of organisatie-aspecten van het werk, die een continue fysieke of psychische inspanning en vaardigheden vereisen. Die kunnen tot fysiologische of psychologische schade leiden.
- hulpbronnen: fysieke, psychologische, sociale of organisatie-aspecten van het werk, die instrumenteel zijn voor het behalen van doelen, het omgaan met eisen en bijkomende schade. Ze kunnen persoonlijke groei en ontwikkeling stimuleren.
In studies binnen scholen zijn verschillende werkeisen gevonden, die kunnen leiden tot een burn out of minder bevlogenheid (zie bijvoorbeeld Runhaar et al., 2013a; 2013b; Bal et al., 2006). Deze eisen kunnen te maken hebben met:
- het lesgeven zelf, zoals wangedrag van leerlingen
- taakkenmerken, zoals onduidelijkheid over de eigen rol of overbelasting
- schoolkenmerken, zoals slechte werkomstandigheden
Daartegenover staan verschillende hulpbronnen:
- in de sfeer van onderlinge relaties, denk aan steun van een leidinggevende
- gerelateerd aan taakkenmerken, zoals autonomie en feedback
- gerelateerd aan de school zelf, zoals organisatieklimaat en toegang tot informatie
Lichtere of andere taken voor oudere leraren
Scholen kunnen de bevlogenheid bij leraren beïnvloeden door hun personeelsbeleid. Volgens Konermann et al. 2011 dienen scholen hun personeelsbeleid dan vooral ontwikkelingsgericht in te vullen, in plaats van puur beheersgericht.
Vanwege de vergrijzing van het lerarenbestand heeft de vitaliteit en bevlogenheid van de oudere leraar veel aandacht (zie bijvoorbeeld Berben et al., 2012, Vrielink et al., 2009). Vaak is dat in termen van ‘levensfasegericht’ of ‘leeftijdsbewust’ personeelsbeleid: het verlichten van de taak van oudere leraren (‘ontzie-maatregelen’) en het vervullen van andere taken zoals die van mentor (‘ontwikkelmaatregelen’).
Beginnende leraren beter begeleiden
Om te voorkomen dat veel beginnende leraren vroegtijdig het onderwijs verlaten, krijgen de begeleiding en socialisatie van beginnende leraren meer nadruk.
Recent onderzoek naar effectieve begeleiding van beginnende leraren laat zien dat deze op drie punten gericht zou moeten zijn (Helms-Lorenz, et al. 2012):
- school-enculturatie: aandacht voor de schoolorganisatie en context van het werk
- begeleiding in pedagogisch-didactisch handelen
- werken met professionele ontwikkelingsplannen (POP’s) bij de begeleiding van beginnende leraren
Meer lezen over bevlogen leraren en werkdruk?
- Lees over bepalende factoren voor de werkdruk in het po en vo (2020), over de ervaren werkdruk in het mbo (2018) en over het effect van stress bij leraren op hun leerlingen (2017) bij de Kennisrotonde.
- De publicatie Vitaal voor de klas (CPS, 2011) bevat theorie, onderzoeksgegevens, reflectievragen en oefeningen. Leraren kunnen hiermee zelf aan de slag of met collega’s, bijvoorbeeld in het team, in de intervisiegroep of in een coachingstraject.
- In de publicatie Bevlogen in het onderwijs (2014) geven leraren, directeuren, bestuurders en ouders hun visie op het belang van bevlogenheid in het onderwijs. Verder worden de uitkomsten van onderzoek naar bevlogenheid onder 1650 onderwijsprofessionals gepresenteerd. Hieruit blijkt dat leraren vooral met veel vitaliteit en toewijding aan het werk zijn, als ze voldoende sociale steun, coaching, afwisseling en feedback krijgen.
