Leer leerlingen beter onderzoeken met zelfevaluatie-instrument

Met een zelfevaluatie-instrument kunnen leerlingen de kwaliteit van hun natuurwetenschappelijk onderzoek evalueren en verbeteren. Saskia van der Jagt ontwikkelde lesmateriaal om leerlingen te leren onderzoeken, waaronder een zelfevaluatie-instrument. Dit instrument omschrijft duidelijk de beheersingsniveaus van onderzoeksvaardigheden.

Leerlingen moeten de nauwkeurigheid, betrouwbaarheid en validiteit van een onderzoek kunnen beoordelen. Dat staat in de eindtermen van de examenprogramma’s van de bètavakken havo en vwo. Om leerlingen en leraren daarbij houvast te bieden, ontwikkelde Saskia van der Jagt, leraar biologie op het Coornhert Gymnasium, een zelfevaluatie-instrument. Hiermee kunnen leerlingen de nauwkeurigheid, betrouwbaarheid en validiteit van onderzoek evalueren en verbeteren.

Onderzoeksproces altijd hetzelfde

Voor leerlingen is vaak niet duidelijk dat het proces van onderzoek doen steeds hetzelfde is. Leerlingen zijn vooral gericht op de leerstof. Voor hen gaat een biologieonderzoek bijvoorbeeld over chimpansees en een scheikundeonderzoek over biobrandstoffen. Leerlingen leren beter onderzoeken als ze ervaren dat de procedure van onderzoek niet verandert, wat het onderwerp ook is. Het lesmateriaal van Van der Jagt, bedoeld voor de bovenbouw van het vwo, helpt ze daarbij.

Zelfevaluatie-instrument: drie onderdelen

Het zelfevaluatie-instrument bestaat uit drie hulpmiddelen. Daarin komen steeds dezelfde aspecten van van onderzoek terug: nauwkeurigheid, betrouwbaarheid en validiteit.

1. Het memobriefje is een lijst met aandachtspunten. Het biedt leerlingen een overzicht van factoren die bepalen of een onderzoek nauwkeurig, betrouwbaar en valide is.
2. Met de checklist kunnen leerlingen bekijken of zij aan alle kwaliteitscriteria voor het voorbereiden en uitvoeren van onderzoek hebben voldaan. Eventueel kunnen zij hun onderzoek aanvullen op basis van de checklist.
3. Met behulp van rubrics evalueren en verbeteren leerlingen ten slotte de kwaliteit van hun onderzoek. Een rubric is een analytische beoordelingsschaal en zegt meer dan alleen een cijfer.

Formatief evalueren en beoordelen

Het zelfevaluatie-instrument bevat suggesties voor leerlingen om hun onderzoek te verbeteren. Ook kunnen zij met het instrument feedback geven op onderzoek van klasgenoten. Daarnaast bevat het duidelijke beschrijvingen van de beheersingsniveaus van onderzoeksvaardigheden. Dit helpt je als leraar om eenvoudig formatieve feedback op een onderzoek te geven. Het duidelijke raamwerk van het zelfevaluatie-instrument biedt ook houvast om een beoordelingsmodel voor leerlingonderzoeken te maken.

Opzetten onderzoeksleerlijn

Veel scholen willen een onderzoeksleerlijn opzetten voor de bètavakken of schoolbreed. Het doel van zo’n leerlijn is om af te stemmen wat leerlingen bij verschillende vakken leren over onderzoek doen. Het zelfevaluatie-instrument kan helpen bij het vormgeven van zo’n leerlijn. Je kunt zelf kiezen welke onderdelen van het instrument je gebruikt. Het materiaal dat Van der Jagt ontwikkelde is bedoeld voor de bovenbouw van het vwo, maar je kunt het zelfevaluatie-instrument eenvoudig aanpassen voor de havo of onderbouw.

Direct aan de slag 

In kranten en op nieuwswebsites staan regelmatig korte nieuwsberichten over onderzoeken die zijn uitgevoerd door wetenschappers. Vraag je leerlingen om zo’n artikel te beoordelen. Laat ze nadenken over hoeveel proefpersonen zijn gebruikt, wat het onderzoek nou precies zegt en hoe het onderzoek eventueel kan worden verbeterd of uitgebreid.

Meer weten?

• Het zelfevaluatie-instrument en het bijbehorende lesmateriaal uit het onderzoek van Saskia van der Jagt is te vinden op Wikiwijs. Hier is ook ander handig materiaal te vinden over leren onderzoeken in het vo. In het lekenpraatje dat Van der Jagt hield bij de verdediging van haar proefschrift vertelt ze meer over het lesmateriaal. Het volledige onderzoek is terug te vinden in haar proefschrift Evaluating the Quality of Inquiries: An approach for self-evaluation of accuracy, reliability and validity in school science inquiries by pre-university students.
• Lees het artikel op leraar24.nl over Beter leren door onderzoek.
• Met het onderwijsprogramma GLOBE ontwikkelen leerlingen hun onderzoeksvaardigheden én dragen ze een steentje bij aan het milieu.
• Aan de slag met formatief toetsen? Je kunt het beste klein beginnen.