Zelfsturing is geen trucje dat leerlingen makkelijk toepassen

Leerlingen kun je zelfsturing aanleren, zodat ze hun eigen leerproces beoordelen en zelf de leertaken kiezen die voor hen op dat moment het meest geschikt zijn. Ze kunnen dit leren via modelvoorbeelden, checklists of ondersteuning door online tutors. Maar leerlingen die zelfsturing in het ene vakgebied hebben geleerd, blijken die vaardigheid in een ander vakgebied niet zomaar toe te passen.

Van leerlingen in het voortgezet onderwijs wordt steeds vaker verwacht dat ze hun eigen leerproces kunnen sturen: ook wel bekend als zelfsturing. Hier is al wel onderzoek naar gedaan. Een team onder leiding van Jeroen van Merriënboer (Maastricht Universiteit) deed nader onderzoek naar het ondersteunen van zelfsturing (ook wel: zelfregulatie).

Technieken om zelfsturing aan te leren

Van Merriënboer wilde vooral weten of je technieken die effectief zijn bij het aanleren van kennis ook kunt inzetten om zelfsturingsvaardigheden aan te leren. Dat zijn bijvoorbeeld vaardigheden van leerlingen of studenten om hun leerproces te beoordelen of om te bepalen wat hun volgende studie-activiteit zal zijn.

In het onderzoek zijn drie deelprojecten uitgevoerd. Daarin werd telkens een bepaalde techniek onder de loep genomen:

1. Het eerste deelproject onderzocht of modelvoorbeelden (met videobeelden) de vaardigheden zelfbeoordeling en taakselectie bevorderen.
2. Deelproject twee bekeek hoe leerlingen hun leertaken uitkiezen. En welk type sturing dan het meest effectief is: procedurele, strategische of metacognitieve sturing.
3. Het derde deelproject bestudeerde het aanleren van zelfsturingsvaardigheden met checklists. Die bevatten vragen over bijvoorbeeld de moeilijkheid van een uitgevoerde taak en de verwachte moeilijkheid bij een volgende taak.

Instructie vooraf én aanwijzingen nodig

Enkele belangrijke uitkomsten van het onderzoek:

• Het maakt weinig verschil welke techniek wordt gebruikt om zelfsturing te onderwijzen; modelvoorbeelden, checklists of tutor-ondersteuning werken even goed.
• Zelfsturingsvaardigheden die zijn aangeleerd in het ene vakgebied lijken niet of nauwelijks over te dragen naar een ander vakgebied; transfer komt dus niet zomaar tot stand.
• Een combinatie van instructie vooraf en het geven van aanwijzingen om zelfsturing te verbeteren leidt tot betere leerresultaten dan instructie of aanwijzingen alleen.

Aanbevelingen om zelfsturing toe te passen

Help leerlingen op weg

Leraren kunnen hun leerlingen helpen meer grip te krijgen op hun eigen leerproces. Dit kunnen ze doen door voorbeelden te tonen (videobeelden), online tutorprogramma’s in te zetten, of leerlingen gerichte vragen te laten beantwoorden over hun leerproces.

Sta stil bij overdracht naar ander vakgebied

Een leraar mag niet verwachten dat overdracht van de geleerde zelfsturingsvaardigheden naar een ander vakgebied zomaar plaatsvindt; dit lijkt niet het geval. Wel bleek in het onderzoek dat leerlingen beter taken kunnen selecteren voor andere leerlingen dan voor zichzelf.

Pas op voor overschatting

Leerlingen zijn geneigd om zichzelf te overschatten en te kiezen voor te moeilijke leertaken. Dit doen ze ook als ze bij een vorige leertaak fouten hebben gemaakt.

Meer weten?

• Raaijmakers, S.F. (2017). Improving Self Regulated Learning Effects of Training and Feedback on Self-Assessment and Task-Selection Accuracy (proefschrift Universiteit Utrecht).
• Lees ook het artikel op Leraar24 over een NRO-overzichtsstudie over zelfgestuurd leren (2015)