Zo sluit je het schooljaar goed af

Het einde van een schooljaar is een belangrijk moment om bij stil te staan. Met rituelen kun je die periode extra diepgang geven en leerlingen helpen bij de overgang, zegt rituelen-expert Dr. Joanna Wojtkowiak. “Een ritueel vertraagt het alledaagse leven. Leerlingen onthouden zo’n moment en het versterkt het gemeenschapsgevoel op school.”

Als het einde van het schooljaar nadert, werken de leraren op Jenaplanschool De Brug in Utrecht bewust toe naar de overgang naar het volgende schooljaar, vertelt Hedwig Visser, stamgroepleider bovenbouw. “We werken met driejarige stamgroepen, dus vooral voor kinderen uit de groepen 2 en 5 is de overgang groot. Voor de anderen verandert de samenstelling van de groep, dus ook dat verdient aandacht. Schoolbreed hebben we daarom drie wenmomenten, waarop iedereen alvast een paar uur doorschuift.” 

Het laatste wenmoment wordt voorafgegaan door een symbolisch doorglijden van de leerlingen van groep 2 en 5. “Groep 2 glijdt de kleuterlocatie uit via een glijbaan en wordt door een haag van midden- en bovenbouwleerlingen binnengehaald in hun nieuwe groep. Voor de leerlingen van groep 5 is er een waterbaan op het schoolplein, zodat ze met bootjes de bovenbouw kunnen binnenvaren.”

Bewust van het moment

Deze doorglijd-rituelen zijn wat ritueel-expert Dr. Joanna Wojtkowiak van de Universiteit voor Humanistiek noemt: de momenten waar je kippenvel van krijgt. “Met dit ritueel, dat totaal anders is dan wat er op een normale schooldag gebeurt, markeer je een belangrijk moment dat ze zullen onthouden. Die markering verdient het, want het is nogal wat om naar van de kleuters naar groep 3 te gaan. Wat je ziet op zo’n moment is dat ook verlegen kinderen die glijbaan opgaan. Een ritueel geeft namelijk houvast, dat is fijn voor leerlingen. En wat voor een school heel belangrijk is: omdat je het met z’n allen beleeft, versterkt een ritueel het gemeenschapsgevoel.”

Wojtkowiak vindt dat er in de Westerse samenleving meer aandacht zou mogen zijn voor dit soort overgangsmomenten, zeker ook voor middelbareschoolleerlingen. “Wat betekent de afsluiting van een schooljaar voor de jongeren persoonlijk? Daar is weinig aandacht voor. Uit onderzoeken blijkt ook dat jonge mensen steeds meer zoekende zijn naar wat ze eigenlijk willen met hun leven. Rituelen zijn een moment van stilte en bewustzijn en helpen je na te denken over vragen als: Wie ben ik als mens? En hoe verhoud ik me tot de wereld? Dat zijn wezenlijk andere vragen dan: welk profiel kies ik?”

Symbolisch terugkijken

In de groepen van Jenaplanschool De Brug wordt in de laatste weken van het jaar teruggekeken op wat er gedaan, geleerd en meegemaakt is. Stamgroepleider Visser doet dat door grote vellen papier neer te leggen waarop de leerlingen alles wat ze zich herinneren kwijt kunnen. Wojtkowiak geeft als tip dat je naast letterlijk terugkijken op het jaar, ook kunt kiezen voor een symbolische manier van kijken. “Als je leerlingen een beeld laat kiezen dat voor hen het afgelopen jaar symboliseert, zullen ze anders gaan denken. Het spreekt de emoties aan en brengt kwetsbaarheid met zich mee. Juist daardoor blijft het beter hangen. Over het algemeen is de samenleving meer gericht op cognitie en minder op emoties, die als minder belangrijk gezien worden. Ik denk dat we daarmee belangrijke mijlpalen zoals het einde van een schooljaar tekort doen.” 

Wojtkowiak benadrukt dat zulke momenten niet ingewikkeld hoeven zijn en ook geen geld hoeven te kosten. Visser beaamt dat. “Het allerlaatste dat we ieder schooljaar doen is met alle leerlingen en leraren in een grote kring op het schoolplein staan om – heel hard – af te tellen. Daarna is het echt zomervakantie.”

Tips om stil te staan bij het einde van het schooljaar

• Laat leerlingen een foto kiezen die voor hen het schooljaar symboliseert en maak daar een collage van. Dat kan bijvoorbeeld een foto zijn die ze deelden op Instagram tijdens de lockdown.
• Schrijf samen een gedicht over het afgelopen jaar. 
• Laat leerlingen symbolisch een bloem, lied of beeld kiezen dat voor hen het jaar samenvat. 
• Zing met alle leraren een (zelfgemaakt) lied voor de leerlingen.
• Doe het in de laatste weken anders dan anders. Laat leerlingen zelf weten naast wie ze zitten, bijvoorbeeld.
• Geef iedere leerling een speech over wat hij of zij dit jaar bereikt heeft. 
• Laat leerlingen een brief schrijven naar hun vijf jaar oudere zelf, waarin ze vertellen wat ze hopen voor zichzelf. Zo denken ze na over wie ze willen worden. 
• Blaas bellen op het schoolplein om symbolisch het schooljaar weg te blazen.
• Maak een wensboom waarin iedere leerling zijn wens ophangt voor de school, de leraren of voor klasgenoten.
• Laat leerlingen opschrijven wat ze stom vonden, zodat ze dit achter zich kunnen laten door de briefjes in een Grote Mopperpot te stoppen.
• Maak van de laatste minuten van het schooljaar een collectief aftelmoment op het schoolplein.  

Meer weten?

• Speel met de klas het terugblik op het schooljaar spel.
• Voor leraren die meer willen doen met rituelen op school is er een post-academische opleiding Rituele studies en praktijken aan de Universiteit voor Humanistiek.