‘Praten over suïcidale gedachten kan een groot verschil maken’

Een op de vijf jongeren heeft wel eens aan suïcide gedacht. Als leraren zich dat realiseren, kunnen ze een belangrijke rol spelen in het leven van hun leerlingen. Dat zegt Evelien van Goor van de stichting 113 Zelfmoordpreventie: “Dat je het spannend vindt om het gesprek aan te gaan, is heel normaal. Maar dit is geen reden om weg te kijken. Je kunt namelijk iets doen om deze jongeren te helpen.”

Vorig jaar overleden 54 jongeren tussen de 10 en 20 jaar aan zelfdoding, het jaar ervoor 67. Een veel grotere groep jongeren denkt aan suïcide of doet een poging, vertelt Evelien van Goor, die vanuit stichting 113 Zelfmoordpreventie scholen bijstaat. “Over het algemeen geldt dat de kans op een suïcidepoging toeneemt naarmate jongeren ouder worden. Suïcide op de basisschool komt in Nederland een enkele keer per jaar voor. Toch is het goed te beseffen dat gedachten hierover bij meer jongeren al vroeg kunnen beginnen.”

Luisteren en vragen stellen

Volgens Van Goor is het voor leraren van belang om te weten dat veel leerlingen deze gedachtes hebben, zodat je ernaar kunt vragen. “Bij een leerling met wie het niet goed gaat, probeer je er in een gesprek achter komen wat er aan de hand is. Je kunt dan ook – wanneer dat passend is – een vraag stellen als: denk je er soms aan dat je er liever niet meer wilt zijn? Antwoordt een leerling met ‘ja’, vraag dan door. Hoe komt dat? Wat denk je op zo’n moment? Denk je er weleens aan jezelf iets aan te doen? Het is belangrijk dat een leerling tijdens zo’n gesprek zijn gedachten kan ventileren. Want als je in de knoop zit, is het heel moeilijk rationeel te blijven denken. Een gesprek kan dan andere inzichten geven.” 

Tijdens een gesprek hoef je niet met oplossingen te komen; luisteren en vragen stellen helpt vaak al. Je kunt ook helpen door met de leerling mee te denken waar hij hulp kan vinden. En als leraar kun je gevoelens en gedachten normaliseren en vertellen dat hij niet de enige is die zich zo voelt. “Veel jongeren zien alleen hun eigen moeilijkheden en denken dat het met klasgenoten allemaal perfect gaat.”

Pittige vraag

Een leerling vragen of hij denkt aan zelfdoding, is pittig, beseft Van Goor. “Maar je kunt  een leerling enorm helpen door ernaar te vragen. Want als jij als leraar die drempel overgaat, hoeft de leerling dat niet te doen.” Als je het spannend vindt om het gesprek aan te gaan – bijvoorbeeld omdat het bij jou als leraar zelf veel oproept – kun je een collega vragen het te doen. Ook is het belangrijk dat je weet waar je zelf terechtkunt met je verhaal. “Iedere school zou een suïcidepreventiebeleid moeten hebben. Zeker waar het om leven en dood gaat, wil je op een stappenplan kunnen terugvallen. Leraren kunnen zich erg verantwoordelijk voelen en suïcide is een zwaar onderwerp, daar heb je ondersteuning bij nodig.”

Ouders betrekken

Hoewel veel jongeren niet willen dat hun ouders iets weten over hun zelfmoordgedachten, adviseert 113 Zelfmoordpreventie de ouders altijd in te lichten. “Dat jongeren het niet willen, komt vaak voort uit angst. Ze willen hun ouders bijvoorbeeld niet belasten met zorgen. We snappen dat dit lastig is, maar zelfmoordgedachten zijn te groot om alleen te dragen, daar heb je ouders bij nodig. Dus vraag een leerling niet of je zijn ouders mag informeren, maar hoe. Dat kun je doen door te vragen: hoe zullen we dit samen aan je ouders vertellen?” Zodra ouders op de hoogte zijn, is het belangrijk om een leerling niet het gevoel te geven dat er óver hem gesproken wordt. “Ga in gesprek met de leerling erbij, blijf oprecht en laat vooral zien dat je wilt helpen.”

Dichtbij jezelf blijven

Van Goor merkt dat veel leraren onderschatten welke invloed ze kunnen hebben in het leven van leerlingen met sombere gedachten. “Wij horen regelmatig verhalen van jongeren die zeggen: toen mijn leraar dat zei, heeft me dat zo geholpen. Alleen luisteren kan al zo belangrijk zijn. Dus wees vooral niet bang dat je het verkeerde zegt. Zolang je een open gesprek voert, dicht bij jezelf blijft en oprechte vragen stelt, kun je weinig fout doen. Weet ook dat je niets hoeft op te lossen; de gedachten en gevoelens van een leerling serieus nemen en de weg naar hulp wijzen, is genoeg.”

Basisschoolleerkracht Anja van Hirtum maakte mee dat een oud-leerling uit het leven stapte. Met het delen van haar verhaal hoopt ze zelfdoding bespreekbaar te maken in het basisonderwijs en zo andere jongeren te helpen. Ook de moeder van deze leerling deelt haar ervaringen om zo leraren handvatten te geven voor het bespreekbaar maken van depressieve gedachten en zelfdoding. 

Meer weten?

• Praten over zelfmoordgedachten kan anoniem: chat via 113.nl, bel 113 of bel gratis 0800-0113.
• Leraren kunnen ook bellen naar de overleg- en advieslijn via 020-311 38 88 (werkdagen tussen 10:00 en 16:00 uur).
• De online training suïcidepreventie is gratis en geschikt voor het onderwijs. 113 geeft ook trainingen en workshops op scholen. 
• Op de onderwijspagina van 113 vind je meer informatie over hoe je als school kunt omgaan met suïcidepreventie.
• Lees ook ons artikel over handvatten voor het praten met leerlingen die het mentaal lastig hebben.
• Stromae vertelt in zijn nummer L’enfer over zijn donkere gedachten en maakt daarmee het onderwerp zelfdoding bespreekbaar.