Stimuleer leerlingen kritisch te denken met een onderzoeksgesprek
Een onderzoeksgesprek is een methodiek waarbij leerlingen een vraag bespreken die ze samen hebben bedacht. De leraar begeleidt het gesprek, maar heeft geen inhoudelijke rol. Deze gesprekken stimuleren leerlingen tot een onderzoekende houding. Ze leren zichzelf beter kennen en krijgen meer begrip voor hun klasgenoten.
Op het Coornhert Lyceum in Haarlem nemen onderzoeksgesprekken een belangrijke plaats in bij de lessen filosofie. Filosofieleraar Rudolf Kampers laat zien hoe hij deze toepast in zijn les en geeft praktische tips voor een goed onderzoeksgesprek.
Kritisch luisteren en doorvragen
Leerlingen oefenen bij onderzoeksgesprekken vragen stellen, kritisch luisteren en doorvragen. Zo leren ze niet alleen zichzelf beter kennen, maar ook hun medeleerlingen omdat zij zich in elkaars belevingswereld moeten verplaatsen. In een effectief onderzoeksgesprek ontwikkelen leerlingen vaardigheden, zoals kritisch denken, samenwerken en goed communiceren.
Hoe verloopt een onderzoeksgesprek in de les?
Alle thema’s zijn geschikt voor het opstellen van een onderzoeksvraag. De vraag moet voor alle deelnemers betekenisvol zijn. Allereerst vraagt de leraar of er leerlingen zijn die ervaring hebben met het thema. Vervolgens delen ze hun ervaringen en stellen elkaar vragen. Ten slotte komen de leerlingen gezamenlijk tot antwoorden en inzichten. De leraar heeft zo de rol van een procesbegeleider. Hij:
- levert geen inhoudelijke bijdrage aan het gesprek
- zorgt dat iedereen actief meedoet
- vat samen en vraagt door
- zorgt dat leerlingen elkaars bijdragen respecteren
7 tips voor het voeren van een onderzoeksgesprek
- Oefen het onderzoeksgesprek voordat je het in de klas introduceert. Het lastigste aan een onderzoeksgesprek leiden is je niet te bemoeien met de gesprekken van de leerlingen. Het begeleiden van het denkproces en meningsvorming van de leerlingen vraagt namelijk echt om een andere houding. Start daarom bijvoorbeeld eens een onderzoeksgesprek aan de keukentafel met familie of vrienden.
- Stimuleer leerlingen zich te verplaatsen in de mening van een ander. Je kunt dit doen door de leerlingen elkaars uitspraken te laten samenvatten of herhalen om te controleren of ze elkaar goed begrijpen.
- Probeer vragenderwijs de bewering of mening van de leerling helder te krijgen. Vraag om vage beweringen concreet te maken met voorbeelden of argumenten.
- Het is een gezamenlijk onderzoek. Vraag naar de samenhang tussen de uitspraken en ga bijvoorbeeld na of iedereen het met elkaar eens is en welke conclusies er getrokken kunnen worden. Daarmee onderscheidt een onderzoeksgesprek zich van een debat.
- Als gespreksleider geef je geen blijk van goed- of afkeuring voor de uitspraken van leerlingen, je bent hiermee het goede voorbeeld voor de leerlingen.
- Laat de mening van leerlingen zoveel mogelijk baseren op hun eigen ervaringen, en niet op die van boeken of mening van anderen.
- Voorbeelden van onderzoeksvragen zijn: Wat zijn de grenzen van tolerantie?, Wanneer moet je ophouden met helpen?, Wanneer hoef je geen antwoord te geven?, Kun je tegen jezelf liegen? of Wie hoef je niet serieus te nemen?
Meer lezen?
- Met de aanpak CoRT kunnen leerlingen kritisch leren denken.
- Lees het antwoord op de Kennisrotonde-vraag Welke didactische werkvormen bijdragen aan de ontwikkeling van het kritisch denkvermogen bij vmbo- en mbo-leerlingen.
- Een socratisch gesprek is een vorm van een onderzoeksgesprek. Bekijk een gratis lesbrief voor een socratisch gesprek of lees een uitgewerkt voorbeeld van een gesprek.
