Systeemdenken helpt scholen en leerlingen zich te ontwikkelen

Systeemdenken is een van de vijf disciplines van een lerende organisatie. Toegepast in het onderwijs kunnen zowel de schoolorganisatie, als de leraren en de leerlingen zich beter ontwikkelen. Dat is belangrijk want in deze ingewikkelde maatschappij kun je problemen het best in samenhang begrijpen en oplossen. Lees meer over deze theorie en de toepassing in de praktijk.

Volgens de Amerikaanse organisatiedeskundige Peter Senge zijn er vijf disciplines die organisaties nodig hebben om zich te kunnen ontwikkelen tot een lerende organisatie. Dat zijn: 

1. Persoonlijk meesterschap
2. Mentale modellen
3. Teamleren
4. Een gezamenlijke visie
5. Systeemdenken 

Bij systeemdenken gaat het om het zien van onderlinge verbanden en inzicht krijgen hoe onderdelen van een systeem (variabelen) samenwerken en elkaar beïnvloeden. Daardoor leer je organisaties beter begrijpen en kun je problemen die zich voordoen beter oplossen. Dat biedt een echte oplossing in plaats van symptoombestrijding. 

Leraren leren elkaar systeemdenken

Leraren van Stichting Albero (voorheen Alpha Scholengroep) willen boeiend, adaptief onderwijs bieden en trainen elkaar in netwerkbijeenkomsten. Zo maken zij zich de technieken van systeemdenken eigen en oefenen ze met instrumenten, zoals de relatiecirkel, de causale lus, mindmaps en gedragspatroongrafieken. Op die manier ontdekken zij onderliggende systemen en welke onderdelen elkaar beïnvloeden. Dat helpt om een lerende schoolorganisatie te worden en om problemen beter op te kunnen lossen. Ook leren zij leerlingen om deze technieken te gebruiken, zo vertellen leraren in onderstaande video.

Denkgewoontes in de les

Op basisschool Amby in Maastricht werken ze al jaren volgens de principes van een lerende organisatie en systeemdenken. Leerlingen krijgen van jongs af aan inzicht in de relaties tussen onderdelen van een systeem (variabelen)  en hoe die elkaar beïnvloeden. In onderstaande video zie je hoe leerlingen denkgewoontes inzetten om een probleem op te lossen. Ze gebruiken een woordspin om kennis die ze al hebben naar boven te halen. In een relatiecirkel brengen zij woorden uit de woordspin bij elkaar en leggen ze verbanden. Dit is een interactief proces; ze ontdekken zo ook hoe ze iets kunnen leren. Niet alleen bij de leerlingen, maar ook in het team en in de contacten met ouders worden deze denkgewoonten toegepast. Leraar Roger Frijns vindt dat leerlingen zo beter leren samenwerken en naar elkaar luisteren. 

Meer weten?

• Lees voor meer achtergrond de artikelen van onderwijsadviseur Jan Jutten Vijf disciplines als basis voor boeiend onderwijs of voor de praktische toepassing Systeemdenken in de school van de 21e eeuw op wijleren.nl  
• Lees op de Kennisrotonde meer over de relatie tussen kwaliteitsbeleid van scholen voor voortgezet onderwijs en hun lerend vermogen
• Bekijk het rapport van onderzoekers van ICOLUU, Universiteit Utrecht De lerende organisatie: wat is het en hoe geef je er vorm aan?. Een onderzoek onder 12 Nederlandse vo-scholen.