Maak seksuele diversiteit bespreekbaar

Leerlingen hebben recht op onderwijs in een veilige omgeving waar hun seksuele identiteit geaccepteerd en gerespecteerd wordt. Hoe zorg je voor een open schoolklimaat waarin iedereen zich veilig voelt?

In Nederland identificeert 18 procent van de bevolking van 15 jaar en ouder zich als lid van de lhbti+-gemeenschap. Dat zijn ongeveer 2,7 miljoen mensen.

Lhbti+-jongeren krijgen vaker te maken met pesten dan hun leeftijdsgenoten. Het helpt als er op school een Gender & Sexuality Alliances (GSA) is. Dit is een groep of netwerk van scholieren en leraren die door middel van acties (zoals Paarse Vrijdag) informatie, steun en een veilige plek wil bieden voor iedereen op school.

Uit gesprekken tussen het GSA-netwerk en meer dan duizend queerleerlingen blijkt dat die leerlingen zich veiliger voelen op een school met een GSA. Er wordt minder gepest, zij voelen zich meer geaccepteerd en spijbelen minder. In Nederland zijn ongeveer duizend GSA’s actief op middelbare scholen.

Eigen ervaringen delen

Jeffrey Ducaat is leraar geschiedenis op het Rijnlands Lyceum in Oegstgeest en docentbegeleider van een GSA. Daarbinnen organiseert hij samen met collega’s activiteiten om pesten en buitensluiten tegen te gaan en houden ze bijeenkomsten waar leerlingen met elkaar kunnen praten. De gesprekken gaan vooral over ervaringen en identiteit.

Ducaat: “Ik deel ook mijn eigen ervaringen als man die op mannen valt. Dat helpt sommige leerlingen om hier zelf ook open over te leren praten. Leerlingen komen met plezier naar de bijeenkomsten en sommige komen na een tijdje echt tot bloei. Tijdens mijn geschiedenislessen maak ik GSA-onderwerpen ook bespreekbaar. Ik wil niet naar het verleden kijken zonder oog te hebben voor ervaringen van minderheden. In- en uitsluiten is van alle tijden en dat moet benoemd worden.” 

Inclusief lesgeven

Naast zijn werk voor de GSA wil Ducaat het onderwerp diversiteit in het onderwijs graag breder neerzetten. Zo hebben hij en zijn collega’s een checklist ontwikkeld waarmee ze meer aandacht willen vragen voor diversiteit in de klas. Ducaat vindt onder andere dat minderheidsgroepen op school meer gefaciliteerd moeten worden, bijvoorbeeld in het vieren van hun feestdagen.

“Een leerling die het Suikerfeest viert, zou eigenlijk niet moeten twijfelen tussen ziekmelden of eerlijk melden. Dit soort zaken wil ik bespreekbaar maken. De checklist helpt daarbij. Een veilig schoolklimaat gaat voor mij verder dan alleen het oprichten van een GSA. Het zit in kleine dingen. Zoals: hoe spreek je leerlingen aan en ben je bereid een leerling echt te leren kennen?” 

Omgaan met kritiek van ouders of leerlingen

Hebben ouders of leerlingen moeite met dit onderwerp? Het Adviespunt School en Veiligheid raadt aan het schoolbeleid duidelijk en helder te formuleren, en de uitgangspunten van dit beleid proactief te delen met ouders. Doe dit aan het begin van het jaar, bijvoorbeeld tijdens een ouderavond of via een nieuwsbrief. In dit beleid staat hoe je als school (doorlopend) aandacht besteedt aan respect voor gender- en seksuele diversiteit. Denk daarbij ook aan een aantal praktische voorbeelden van hoe jullie dit als school aanpakken.

Probeer als team gezamenlijk antwoorden te vinden op vragen die nodig zijn om schoolbeleid op te stellen dat bijdraagt aan veilig schoolklimaat. Leg de antwoorden vast in een schoolveiligheidsplan. Ga bijvoorbeeld met elkaar in gesprek over de vraag: Wat willen we leerlingen leren over het omgaan met elkaar en met seksueel gedrag?

Ook adviseert het Adviespunt School en Veiligheid om in teamvergaderingen te bespreken hoe er in het docententeam kan worden gecommuniceerd over seksuele diversiteit. En om na te gaan of alle docenten weten hoe ze dit praktisch kunnen toepassen in de lessen.

Meer weten?

• Op het vmbo voelen veel lhbtqia+-scholieren zich (nog) niet veilig. Onderzoek van Movisie en de Universiteit van Amsterdam geeft aan dat meedoen aan een GSA deze jongeren kan helpen. 
• In Mijn onderwijsmissie vertelt Jeroen Horvers van COC Nederland meer over het belang van inclusief lesgeven.
• Het COC brengt voor de viering van Paarse Vrijdag speciale educatieve pakketten uit met versiering, lesmateriaal en achtergrondinformatie om het onderwerp seksuele diversiteit bespreekbaar te maken in de klas. Er is een editie voor het po en een voor het vo & mbo.
• De podcast-reeks Juffen en Meester op Regenboogles van het COC beantwoordt vragen van leerkrachten. Naast leerkrachten en experts komen ouders aan het woord. Onderwerpen als diversiteit, genderexpressie, vooroordelen, religie, discriminatie, genderidentiteit, een veilige schoolomgeving en genderstereotypen komen aan bod. 
• NPO Zapp organiseerde de themaweek Er zijn grenzen om seksueel grensoverschrijdend gedrag bespreekbaar te maken, met onder andere de uitzending Je lijf is van jou van Het Klokhuis. 
• Vanuit de Gezonde School is een vignet te behalen rond relaties en seksualiteit. Door te werken aan dit thema draag je bij aan een veilig schoolklimaat en een gezonde ontwikkeling van leerlingen.
• Loketgezondleven.nl biedt een dossier seksuele gezondheid en een achtergrondrapport over wat werkt bij het bevorderen van een gezonde seksuele ontwikkeling bij jongeren op het vo, vso en mbo. 
• Gendi – een website van Stichting School & Veiligheid – inspireert en adviseert scholen over respectvol omgaan met gender- en seksuele diversiteit. Met tips, kennis, inspiratie en lesmaterialen. Zoals het project Stil Verdriet, een docententraining waarin seksuele diversiteit bespreekbaar wordt gemaakt binnen het (orthodox-) christelijk onderwijs (vo).  
• Stichting School & Veiligheid biedt veel achtergrondinformatie op de themapagina omgaan met seksualiteit in het po.
• Ook voor leraren is het nog niet altijd vanzelfsprekend om open te zijn over hun seksuele identiteit. Drie leraren vertellen hun verhaal aan Brandpunt. 
• Lang Leve de Liefde is een lesmethode over liefde, relaties en seksualiteit voor het vo, vso en mbo. 
• Seksuelevorming.nl geeft tips hoe om te gaan met verschillen in diversiteit op het gebied van seksualiteit.
• Op human.nl/onderwijs vind je gratis lesmateriaal en video’s over onder andere seksualiteit.