Zelfsturing is geen trucje dat leerlingen makkelijk toepassen
Leerlingen kun je zelfsturing aanleren, zodat ze hun eigen leerproces beoordelen en zelf de leertaken kiezen die voor hen op dat moment het meest geschikt zijn. Ze kunnen dit leren via modelvoorbeelden, checklists of ondersteuning door online tutors. Maar leerlingen die zelfsturing in het ene vakgebied hebben geleerd, blijken die vaardigheid in een ander vakgebied niet zomaar toe te passen.
Van leerlingen in het voortgezet onderwijs wordt steeds vaker verwacht dat ze hun eigen leerproces kunnen sturen: ook wel bekend als zelfsturing. Een team onder leiding van Jeroen van Merriënboer, van Maastricht University, deed onderzoek naar het ondersteunen en bevorderen van zelfsturing of zelfregulatie.
Technieken om zelfsturing aan te leren
Van Merriënboer wilde vooral weten of je technieken die effectief zijn bij het aanleren van kennis ook kunt inzetten om zelfsturingsvaardigheden aan te leren. Dat zijn bijvoorbeeld vaardigheden waarbij leerlingen of studenten hun leerproces beoordelen of om te bepalen wat hun volgende studie-activiteit zal zijn.
In het onderzoek zijn drie deelprojecten uitgevoerd. Daarin werd telkens een bepaalde techniek onder de loep genomen:
- Het eerste deelproject onderzocht of modelvoorbeelden (met videobeelden) de vaardigheden zelfbeoordeling en taakselectie bevorderen.
- Deelproject twee bekeek hoe leerlingen hun leertaken uitkiezen. En welk type sturing het meest effectief is: procedurele, strategische of metacognitieve sturing.
- Het derde deelproject bestudeerde het aanleren van zelfsturingsvaardigheden met checklists. Die bevatten vragen over bijvoorbeeld de moeilijkheid van een uitgevoerde taak en de verwachte moeilijkheid bij een volgende taak.
Instructie vooraf én aanwijzingen nodig
Enkele belangrijke uitkomsten van het onderzoek:
- Het maakt weinig verschil welke techniek wordt gebruikt om zelfsturing te onderwijzen; modelvoorbeelden, checklists of tutor-ondersteuning werken even goed.
- Zelfsturingsvaardigheden die zijn aangeleerd in het ene vakgebied lijken niet of nauwelijks over te dragen naar een ander vakgebied; transfer komt dus niet zomaar tot stand.
- Een combinatie van instructie vooraf en het geven van aanwijzingen om zelfsturing te verbeteren leidt tot betere leerresultaten dan instructie of aanwijzingen alleen.
Aanbevelingen om zelfsturing toe te passen
Help leerlingen op weg
Leraren kunnen hun leerlingen helpen meer grip te krijgen op hun eigen leerproces. Dit kunnen ze doen door voorbeelden te tonen (videobeelden), online tutorprogramma’s in te zetten, of leerlingen gerichte vragen te laten beantwoorden over hun leerproces.
Sta stil bij overdracht naar ander vakgebied
Een leraar mag niet verwachten dat overdracht van de geleerde zelfsturingsvaardigheden naar een ander vakgebied zomaar plaatsvindt; dit lijkt niet het geval. Wel bleek in het onderzoek dat leerlingen beter taken kunnen selecteren voor andere leerlingen dan voor zichzelf.
Pas op voor overschatting
Leerlingen zijn geneigd om zichzelf te overschatten en te kiezen voor te moeilijke leertaken. Dit doen ze ook als ze bij een vorige leertaak fouten hebben gemaakt.
Aanbevelingen Zelfgestuurd leren in de onderwijspraktijk
Uit het literatuuronderzoek Zelfgestuurd leren in de onderwijspraktijk komen concrete tips naar voren komen over cognitieve, metacognitieve en motivationele/affectieve leerstrategieën.
- Cognitieve leerstrategieën zijn gericht op het onthouden van informatie en het integreren van nieuwe informatie bij bestaande kennis in het geheugen.
- Metacognitieve leerstrategieën dienen om het leren te reguleren. Hierbij kun je denken aan plannen, monitoren (tijdens een taak de voortgang bewaken) en evalueren.
- Motivationele/affectieve leerstrategieën gaan over motivatie voor leren en over het tonen van doorzettingsvermogen.
- Uit eerder onderzoek blijkt dat vooral plannen en voorspellen belangrijk zijn. Dit zie je terug bij leerlingen die goed nadenken voordat ze aan een taak beginnen, of die een plan van aanpak maken. Ook kennis over strategieën (metacognitieve kennis) is belangrijk. Dankzij deze kennis kunnen leerlingen taken beter uitvoeren. Ze snappen beter hoe ze hun werk moeten aanpakken en waarom ze dingen doen. Bovendien helpt het wanneer leerlingen inzien waarom taken belangrijk zijn. Als ze taken op waarde weten te schatten, ronden ze die taken vaker met succes af.
Tips voor het bevorderen van zelfsturend leren:
- Een combinatie van cognitieve en metacognitieve strategieën is het meest effectief. Het combineren moet inhoudelijk wel zinvol zijn. Begin een rekenles bijvoorbeeld met plannen (wat ga je doen en hoeveel tijd heb je nodig?) en evalueer aan het einde (heb je de sommen goed opgelost?)
- Met name hints geven en vragen stellen zijn effectief voor het aanleren van leerstrategieën. (Een hint kan zijn: Kijk wat voor type som dit is.) Welke vorm je kiest hangt af van de kennis en ervaring van de leerling.
Meer weten?
- Raaijmakers, S.F. (2017). Improving Self Regulated Learning Effects of Training and Feedback on Self-Assessment and Task-Selection Accuracy (proefschrift Universiteit Utrecht).
- Kennisrotonde heeft een overzicht met meerdere vragen over zelfsturing. Van welk leerkrachtgedrag bevordert zelfgestuurd leren bij leerlingen tot Hoe kunnen leerlingen de regie over hun eigen leerproces voeren, zodat hun leerprestaties omhoog gaan?
- Hoe gepersonaliseerd leren leerlingen en leraren motiveert.
- Op basisschool De Fonkeling bespreken leerlingen hun leerdoelen in kind-coachgesprekken.
