Hoe begeleid je leerlingen bij het stellen van een onderzoeksvraag?
Op basisschool Apollo 11 in De Meern werken leerlingen vanuit eigen vragen aan een onderzoek. Leerkracht Marie-Louise Bijl onderzocht in samenwerking met Universiteit Utrecht hoe je leerlingen het beste begeleidt bij het stellen van een onderzoeksvraag. Dat leverde een praktisch begeleidingsboekje op waarmee je zo aan de slag kunt.
Op basisschool Apollo 11 in De Meern wordt onderzoekend leren vormgegeven vanuit de onderzoekcyclus (pdf). Leerkracht Marie-Louise Bijl ontwikkelde hiervoor begeleidingsboekjes die leraren ondersteunen in alle fasen van het proces. Per stap in de cyclus vinden zij praktische tips, werkvormen en handvatten om leerlingen goed te begeleiden. Ook zijn er adviezen opgenomen voor het integreren van woordenschatonderwijs. Leerlingen leren zo een goede onderzoeksvraag te stellen. In onderstaande video zie je hoe dit in de praktijk werkt.
Leerlingen aan het denken zetten
Tijdens onderzoekend leren heeft de leraar een coachende rol. Dat betekent de leerlingen uitdagen om zelf het antwoord te vinden. Met de begeleidingsvragen uit de boekjes zet de leraar de leerlingen aan het denken. Voorbeelden van begeleidingsvragen zijn:
- Kan dit echt gebeurd zijn en waarom wel of niet?
- Welke manieren kunnen jullie bedenken om achter het antwoord te komen?
- Welke manieren zullen het beste werken? Waarom denken jullie dat?
- Hoe kunnen jullie erachter komen of jullie oplossing werkt?
- Wanneer is het onderzoek gelukt? Bedenk samen minimaal twee voorwaarden.
- Hoe denk je nu dat het antwoord/de oplossing eruitziet?
Vragenmachientje als hulpmiddel
Uit de praktijk blijkt dat leerlingen soms moeite hebben met het opstellen van onderzoeksvragen. Het vragenmachientje (pdf) helpt ze hierbij. Met dit stroomschema testen leerlingen hun eigen onderzoeksvraag aan de hand van een aantal criteria. Komt de vraag door het vragenmachientje heen? Dan is het een goede onderzoeksvraag.
Het vragenmachientje heeft op de Apollo 11 een aangepaste versie voor groep 1 t/m 4. Deze versie heeft minder stappen en een actieve vorm. De verschillende stappen van het machientje liggen in hoepels waarna leerlingen letterlijk met hun onderzoeksvraag door het vragenmachientje lopen. De leraar en klasgenoten kunnen zo ook meteen feedback geven.
Onderzoeksvraag begeleiden? 7 tips!
1. Koppel onderzoeksvragen aan leerdoelen
Zorg dat de onderzoeksvragen de leerdoelen ondersteunen. Formuleer voordat je een project start de kennis- en vaardigheidsdoelen. Wat moeten leerlingen na afloop weten van het onderwerp? En welke onderzoeksvaardigheden laat je aan bod komen?
2. Maak een vragenmuur
Met een vragenmuur kun je vragen stellen stimuleren. Maak een onderverdeling tussen ‘wat weten we al?’ en ‘wat willen we weten?’ Om de vragenmuur levend te houden, kun je voor jezelf hardop vragen stellen en deze ophangen.
3. Oefen met het vragenmachientje
Doorloop het vragenmachientje eerst klassikaal. Kies een vraag uit die er doorheen komt, en ook een vraag waarbij dit niet lukt. Benadruk dat alle vragen goede vragen zijn, maar niet elke vraag is onderzoekbaar.
4. Bouw extra stappen in
Hebben leerlingen moeite met het formuleren van een goede onderzoeksvraag? Laat ze eerst een eenvoudigere vraag beantwoorden. Dit dient als opstapje naar een onderzoeksvraag.
5. Houd vragen realistisch en uitvoerbaar
De vragen moeten onderzoekbaar zijn met de materialen, mogelijkheden en ruimtes binnen de school. Geef dit aan bij de leerlingen. Zo blijven de vragen realistisch en uitvoerbaar.
6. Leg informatie vast
Laat leerlingen hun verzamelde informatie goed vastleggen. Dit kan schriftelijk, digitaal, met ingesproken memo’s, foto’s en video’s. Al deze input helpt bij het trekken van een conclusie.
7. Zoek de verdieping op
Soms stuiten leerlingen tijdens hun onderzoek op nieuwe, specifiekere vragen. Zoek de verdieping op door met deze vragen een nieuw onderzoek op te starten.
Meer weten?
- Ontdek hoe je alles uit het vragenmachientje kunt halen.
- Lees meer over onderzoek naar de rol van de leraar bij onderzoekend leren.
- Met onderzoekend leren werken leerlingen gelijktijdig aan het verwerven van kennis en het ontwikkelen van taalvaardigheid.
- Op de website van het Wetenschapsknooppunt Radboud Universiteit vind je materialen, tips en tools voor het opzetten van een project onderzoekend leren.
- Lees het artikel Hoe stel je een goede onderzoeksvraag op? (pdf) in vakblad Jeugd in School en Wereld.
- Bekijk de video Het vragenmachientje van het Wetenschapsknooppunt Radboud Universiteit (WKRU) waarmee je controleert of een zelfbedachte vraag van leerlingen een goede onderzoeksvraag is.
