Vragenmachientje helpt leerlingen bij het bedenken van onderzoeksvragen
Onderzoekend leren begint met een goede, onderzoekbare vraag. Maar die bedenken is nog niet zo makkelijk. Leerlingen stellen vaak vragen waarop ze het antwoord al weten, of die zich lastig laten onderzoeken. Het ‘vragenmachientje’ helpt hen om tot een scherpe en geschikte onderzoeksvraag te komen.
Het vragenmachientje (pdf) van het Wetenschapsknooppunt Radboud Universiteit (WKRU) controleert of een zelfbedachte vraag van leerlingen een goede onderzoeksvraag is. De vraag wordt getoetst op verschillende criteria. De vraag komt niet door het machientje zodra die niet voldoet aan één van de criteria. In dat geval passen de leerlingen de vraag aan en wordt de onderzoeksvraag opnieuw getoetst met het machientje.
Het doel van het vragenmachientje is om in gesprek te gaan met leerlingen over wat ze precies willen weten en hoe ze daarachter willen komen. Hierdoor leren leerlingen hoe ze een onderzoeksvraag moeten opstellen en waar deze aan moet voldoen. Het is belangrijk om te benadrukken dat alle vragen goede vragen zijn, maar dat niet iedere vraag onderzoekbaar is. Bart Lemans, leraar groep 8, laat in onderstaande video zien hoe hij het vragenmachientje inzet in zijn lessen.
Criteria voor een goede onderzoeksvraag
Een goede onderzoeksvraag voldoet aan de volgende eigenschappen:
- De vraag past bij het thema.
- Het is een meetbare vraag en geen opzoekvraag.
- De leerlingen weten het antwoord op de vraag nog niet en de vraag is leerzaam.
- De vraag is specifiek, bestaat uit één vraag en is onderzoekbaar in de klas.
Al deze criteria komen terug in het vragenmachientje. Voorbeelden van onderzoeksvragen die aan de criteria voldoen:
- Hoe hoog wordt de hoogste zonnebloem van de klas?
- Wat doen leerlingen in onze klas het liefst in hun vrije tijd?
- Wat gebeurt er met de hoeveelheid bacteriën op je handen wanneer je je handen wast?
Stappenplan onderzoeksvraag
Samen met de leerlingen een onderzoeksvraag formuleren? Houd de volgende stappen aan:
1. Herkennen van onderzoeksvragen
Als de leerlingen nog geen ervaring hebben met onderzoeksvragen, is het belangrijk om eerst klassikaal aandacht te schenken aan het herkennen van onderzoekbare vragen. Dit doe je door te oefenen met voorbeeldvragen die je samen door het vragenmachientje laat gaan. Op de website wetenschapdeklasin.nl vind je een werkblad met voorbeeldvragen (pdf) waarmee je het herkennen van onderzoeksvragen kunt oefenen.
2. Vragen bedenken
Vervolgens ga je aan de slag met het bedenken van vragen. Dat hoeven in deze fase nog geen onderzoekbare vragen te zijn. Een goede manier om interessante vragen boven water te krijgen is om een vragenbrainstorm te organiseren. Tijdens deze werkvorm bedenken de leerlingen een vraag die bij het thema past. Ze werken in groepjes en zeggen om de beurt welke vraag als eerste bij ze opkomt.
3. Beoordelen of de vragen onderzoekbaar zijn
De volgende stap is achterhalen of de vragen onderzoekbaar zijn. Waarschijnlijk zijn veel vragen die tijdens de vorige stap zijn genoemd nog niet helemaal geschikt. De vragen zijn bijvoorbeeld eenvoudig op te zoeken of te abstract. In deze fase zet je het vragenmachientje in. Wanneer leerlingen nog weinig ervaring hebben met onderzoekend leren, haal je de vragen klassikaal stap voor stap door het machientje.
4. Verbeteren of verfijnen van de vragen
De uitdaging is om vragen die nog niet onderzoekbaar zijn om te buigen naar vragen die wel goed te onderzoeken zijn. Hierbij is het belangrijk dat je goed doorvraagt. Soms is het slechts een kwestie van de vraag herformuleren. Zorg ervoor dat de nieuwsgierigheid van de leerlingen het uitgangspunt blijft van de vraag. Het gesprek is pas afgerond als er een vraag geformuleerd is die onderzoekbaar én interessant is.
Hebben leerlingen al ervaring met het formuleren van onderzoeksvragen? Laat ze dan in groepjes met het vragenmachientje werken. Met behulp van het werkblad Eigen onderzoeksvraag (pdf) geeft een ander groepje feedback op de vraag. Met deze feedback wordt de vraag aangescherpt.
Tips voor werken in groepjes
Gaan de leerlingen in groepjes aan de slag? Dit zijn tips voor een succesvolle samenwerking:
- Wissel de samenstelling van de groepjes regelmatig af en denk goed na over welke leerlingen je bij elkaar plaatst.
- Voor een actieve bijdrage kan het beste worden gewerkt in groepjes van twee tot vier leerlingen.
- Als elke leerling in het groepje een eigen taak en verantwoordelijkheid heeft, verhoogt dat de betrokkenheid en duidelijkheid over wie wat doet. Je kunt met specifieke rollen (pdf) werken, zoals voorzitter en notulist. Met een rollenspel (pdf) oefenen leerlingen hoe ze handelen vanuit een specifieke rol.
Competenties van de leraar
Het werken met onderzoekend leren is een uitdagende werkvorm die vraagt om bepaalde competenties van jou als leraar. Interactie tussen leraar en leerling is erg belangrijk en stimuleert kennis en vaardigheden. Als leraar nodig je de leerlingen uit tot kritisch denken door het stellen van vragen. Tips bij vragen stellen volgens onderzoek van Vrije Universiteit Amsterdam (pdf):
- Geef leerlingen genoeg tijd om na te denken voordat ze antwoord geven.
- Herhaal wat de leerling heeft gezegd op een andere manier.
- Daag leerlingen uit om (tegen)argumenten te geven.
- Laat leerlingen het idee van een andere leerling verwoorden.
De kwaliteitskaart van School aan zet (pdf) biedt meer praktische handvatten voor het stellen van goede begeleidingsvragen. Ook vind je in het artikel Hoe stel stel je een onderzoeksvraag? (pdf) bruikbare informatie en adviezen.
Extra hulpmiddelen
Het Wetenschapsknooppunt Radboud Universiteit (WKRU) biedt naast het vragenmachientje extra hulpmiddelen waarmee je diepgang geeft aan het opzetten van een onderzoek:
- Bij het formuleren van een onderzoeksvraag komen leerlingen soms steeds op dezelfde soort vragen uit. Geef ze met het document Lijst met soorten vragen (pdf) inzicht in een aantal verschillende soorten vragen en laat ze hun vraag ombuigen met behulp van deze lijst.
- Het boekje 7 x nieuwsgierig (pdf) biedt een reeks korte activiteiten die de nieuwsgierigheid van leerlingen opwekt.
- Het opstellen van een onderzoeksplan geeft structuur aan het doen van onderzoek. Met dit werkblad (pdf) maken leerlingen een onderzoeksplan.
Meer weten?
- Ga voor nog meer hulpmiddelen naar de website van Wetenschap de klas in van het WKRU. Ook vind je hier video-modules die helpen bij onderzoekend leren in de klas.
- In de Leidraad onderzoekend leren van WKRU lees je meer over hoe je het vragenmachientje inzet in de les.
- Marie-Louise Bijl deed onderzoek naar hoe je leerlingen het beste begeleidt bij het stellen van een onderzoeksvraag.
- Resultaten van een literatuurstudie over hoe je als leraar onderzoekend leren effectief begeleidt, vind je in Beter leren door onderzoek.
- Leerkracht Paul Hager laat zien hoe je leerlingen begeleidt bij een zelfstandig onderzoek.
