Hoe zorg je voor een soepele overgang van groep 2 naar 3?

Het ene moment zit je nog in de zandbak en de speelhoek. Het volgende moment moet je aan je eigen tafeltje leren rekenen, lezen en schrijven. De overgang van groep 2 naar groep 3 in het basisonderwijs is voor kleuters soms lastig. Hoe zorg je als leraar en als school voor een goed doorlopende ontwikkellijn voor je leerlingen?

Veel kleuterleraren vinden het lastig om te beslissen of een kind over kan van groep 2 naar groep 3. Begrijpelijk, want kleuters ontwikkelen zich in sprongen. Wat ze de ene week niet oppikken, nemen ze enkele weken later zonder moeite tot zich. Op een terugval volgt soms plotseling een grote stap vooruit. Cognitieve capaciteiten kunnen zo worden onderschat. Ook zijn sommige kleuters nog erg speels, wat de vraag oproept of ze wel klaar zijn voor de meer ‘schoolse’ manier van leren in groep 3. 

Het jaargroepensysteem

Het huidige jaargroepensysteem zorgt ervoor dat speelse kleuters die nog niet klaar zijn voor groep 3 een heel jaar langer in groep 2 blijven. Mocht die speelse kleuter in december toch ineens klaar zijn voor groep 3, dan zijn er binnen het systeem geen mogelijkheden om deze leerling alsnog te laten doorstromen. Als leerkracht is het op dat moment lastig om het kind in groep 2 toch de uitdaging te bieden die het nodig heeft. Verschillende onderzoeken laten bovendien zien dat de meeste leerlingen – zowel op sociaal als cognitief gebied – op lange termijn weinig profijt hebben van een extra jaar. Het liefst wil je dit soort situaties dus voorkomen. Maar hoe doe je dat? 

Een speelsere groep 3

Om de overgang tussen de ‘speelse’ groep 2 en de ‘schoolse’ groep 3 te versoepelen, kun je de kleutergroepen ‘schoolser’ inrichten. Maar de vraag is of je daarmee jonge kinderen de ruimte ontneemt om kind te mogen zijn. Je kunt ook meer spelelementen in groep 3 invoeren. Onderwijskundigen pleiten hiervoor. Ze zijn van mening dat groep 3 zich aan het kind moet aanpassen in plaats van andersom. En dat kan ook. “Als je kijkt wat er echt moet in groep 3, dan valt dat wel mee. Er is veel ruimte om te kijken naar wat de kinderen nodig hebben, zelfstandig keuzes te maken en te vertrouwen op je eigen professionaliteit”, zegt Yvonne Rozemans, directeur op de Pater Jan Smitschool in Heerhugowaard. 

Praktijkvoorbeelden

Er zijn verschillende manieren om de overgang van groep 2 naar 3 vloeiender te laten verlopen. We laten hieronder voorbeelden zien van 3 verschillende basisscholen:

Samenwerken met verschillende groepen

Op de Pater Jan Smitschool werken de leerlingen en leerkrachten van de groepen 1-2 en 3 veel samen. Zo is er elke maand een thema waar het leren en spelen aan wordt opgehangen. Op het centrale speel- en leerplein in de school bevinden zich een huishoek, themahoek, bouwhoek en leeshoek, waar de leerlingen van die drie groepen bewegen, leren en spelen. Tijdens de inloop van 8.30 tot 9.00 uur zijn de leerlingen ingedeeld in workshops of vrije-keuze-momenten. Zit je in groep 3, dan kun je bijvoorbeeld een workshop rijmen volgen bij de kleuters. Zit je in groep 2, dan kun je komen lezen in groep 3. 

De leraren hanteren voor zichzelf nog wel de indeling in groepen, maar ten opzichte van kinderen en ouders niet meer. “Daarmee voorkom je dat leerlingen zich bezighouden met de vraag of ze wel op het juiste niveau bezig zijn. Het is hún niveau – het gaat erom dat ieder kind het leerprogramma volgt dat het nodig heeft”, zegt Yvonne Rozemans. De Pater Jan Smitschool heeft, naast de twee ‘gewone’ groepen 3, een overgangsgroep 2/3 voor leerlingen die nog niet klaar zijn om met lezen te beginnen. Elke leerling volgt diens eigen ontwikkeltempo. “Je merkt dat de groep 2-leerlingen ook de groep 3-doelen meekrijgen en zich optrekken aan de oudere leerlingen. Het effect is een sterke groep”, zegt leerkracht Mandy Hoek. 

Werken in units

Eenzelfde soort aanpak zie je op Het Speleon in Uden. Op deze school wordt gewerkt in units waar leerlingen in drie jaar een aaneengesloten programma doorlopen. De onderbouwunit bestaat uit de groepen 1, 2 en 3. Leerlingen uit groep 3 kunnen meedoen met (spel)activiteiten van groep 2 en andersom kunnen leerlingen uit groep 2 meedoen met (leer)activiteiten van groep 3. Leerlingen waarvan de ontwikkeling trager verloopt worden zoveel mogelijk gestimuleerd om mee te doen en door te gaan. Zo houden ze aansluiting met hun leeftijdgenoten. Leerlingen die meer aankunnen werken vooruit. Dat zorgt voor een soepele overgang en betere aansluiting bij de ontwikkeling van ieder kind. 

Doorstromen in februari 

De Koning Willem Alexanderschool in Culemborg heeft ervoor gekozen om niet een maar twee beslismomenten in te stellen voor de overgang van groep 2 naar groep 3. Je kunt de overstap maken in augustus, maar ook in februari. Ook heeft de school de onderwijsaanpak in groep 3 speelser gemaakt. 

Arbeidsintensieve manier van werken

Het vloeiender laten verlopen van de overgang van groep 2 naar 3 vraagt meer van leraren. En is daardoor vaak arbeidsintensief. Je trekt niet een standaardleermethode uit de kast die je afwerkt. Je ontwikkelt zelf leer- en speelmateriaal om maatwerk te bieden. “Maar wat je ervoor terugkrijgt, zijn gelukkige kinderen. En dat is de extra inspanning meer dan waard”, zegt Mandy Hoek.

Kleine stappen

Een verandering doorvoeren die zo ingrijpt in je bestaande systeem gaat niet van vandaag op morgen. En dat hoeft ook niet. Yvonne Rozemans benadrukt dat ze het op de Pater Jan Smitschool ook stapsgewijs hebben aangepakt. Het begon met de beslissing om het kind écht centraal te stellen en teams zelf verantwoordelijk te maken. “Je hoeft niet radicaal het hele systeem om te gooien. We maken telkens kleine stappen en weten de leerlingen zo steeds beter te bieden wat ze nodig hebben.”

Meer weten?

• Het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen (OCW) en de PO-Raad publiceerden de brochure Doorstroom van kleuters (pdf) met praktische tips om de aansluiting met groep 3 te verbeteren.
• In Met spelend leren soepel naar groep 3 lees je hoe je spelend leren meer kunt inzetten in groep 3.
• Op basisschool De Doolgaard werken ze met een groep 2-3 combinatieklas, om zo de overgang naar groep 3 te versoepelen.
• Binnen het NRO-project Sleutelmomenten jonge kind werd onderzocht of verlenging van de kleuterperiode een ontwikkelingsachterstand verkleint. Lees er meer over op de website van het Nederlands Regieorgaan Onderwijsonderzoek.