Hoe mediawijs ben je zelf?

Appen, scrollen, liken, swipen, streamen, gamen en subscriben. Leerlingen zijn er de hele dag druk mee. Online media verrijken hun leven, maar hebben ook een schaduwkant, omdat ze kunnen leiden tot fysieke en mentale klachten. Leraar Elise Kramer vertelt hoe ze haar leerlingen van groep 7 en 8 voorbereidt op een digitale wereld. Wim Hilberdink vertelt hoe hij dat doet in het voortgezet onderwijs.

Elise Kramer besteedt het hele jaar veel aandacht aan mediawijsheid in haar klas op de Wethouder van Eupenschool in Eindhoven. “Als het nodig is, schuif ik er zelfs mijn reguliere programma voor opzij.” Mediawijs zijn betekent dat je alle digitale en analoge media goed en op een kritische, bewuste manier kan inzetten én dat je mee kan komen in de wereld om je heen. Mediawijsheid is een van de vier vaardigheden binnen digitale geletterdheid. 

Terugvolgen

Zelf is Kramer actief op Instagram. Leerlingen mogen haar daar volgen op voorwaarde dat Kramer hen mag terugvolgen. “Zo weet ik beter waar ze online mee bezig zijn. Het verkennen van de digitale wereld is een van de dingen waar je leerlingen niet de volledige vrijheid in moet geven.” Leerlingen zijn zich nog niet bewust van de gevolgen van hun acties. Kramer neemt ze zoveel mogelijk bij de hand. Juist omdat dit in groep 7 en 8 nog kan.

Een nieuwe hond

Verslaving, ongewenste meekijkers, vervelende reacties, privacy, nepnieuws: al die zaken bespreekt Kramer in de klas. “Meestal doe ik dat aan de hand van een concreet voorbeeld, op het moment dat er iets is voorgevallen.” Soms gebruikt ze er de lessen van Mediamasters voor of zet Kramer screenshots van haar account op het smartboard om daar met haar klas over te praten. Door haar leerlingen te volgen, versterkt ze ook de band die ze met hen heeft. Kramer: “Ik weet wat ze bezighoudt. Als ik op Instagram zie dat een leerling een nieuwe hond heeft, vraag ik daarnaar. Lesgeven wordt daardoor persoonlijker.”

Vijf uur per week

In Zwolle heeft de Thorbecke Scholengemeenschap al sinds 2008 een uitgebreid lesprogramma voor digitale geletterdheid. Alle leerlingen kunnen kiezen voor vijf uur per week les over nieuwe media. De lessen gaan over online imago, identiteit, privacy, nepnieuws, de werking van algoritmes, games, reclame en waarden en normen op het internet. “Leerlingen zijn tijdens de lessen erg gemotiveerd. Dat komt omdat de thema’s naadloos aansluiten bij wat ze buiten de school online al doen”, vertelt leraar Wim Hilberdink, die digitale geletterdheid binnen zijn school stimuleert. 

Balans tussen online en offline

De lessen gaan ook over digitale gezondheid. Om lichamelijk, mentaal en sociaal gezond te blijven, is een goede balans nodig tussen online en offline bezig zijn. Tijdens de coronaperiode werd duidelijk hoe belangrijk dat is. Leerlingen werden toen mentaal op de proef gesteld. Hilberdink: “Pesterijtjes op het schoolplein verplaatsten zich naar de online omgeving en die stroom aan berichten, waaronder nepnieuws, rondom COVID-19 zorgde ook voor extra onrust.”

Nieuw curriculum

Hilberdink was nauw betrokken bij de ontwikkeling van het curriculum waarvan digitale geletterdheid onderdeel uitmaakt. In het primair onderwijs en in de onderbouw van het voortgezet onderwijs richt de aandacht zich op thema’s als veiligheid en privacy, de digitale economie en digitaal burgerschap. In de bovenbouw gaat het meer om de werking van digitale technologie en ethiek. “Leerlingen passen die vaardigheden toe in de praktijk, bijvoorbeeld bij het maken van het profielwerkstuk.”

Bijscholing voor leraren

Niet alleen leerlingen moeten digitaal geletterd zijn. Hetzelfde geldt voor leraren. Ben je dat nog niet? Dan zul je je moeten bijscholen. Hilberdink: “Daar zijn scholingsprogramma’s voor. Ik ben drieënzestig en mij is het ook gelukt!” Kramer is het met hem eens. “Vergelijk het maar met nieuwe ontwikkelingen op het gebied van rekenen die je moet bijhouden en overbrengen. Dat is voor digitale geletterdheid niet anders.”

Meer weten?

• Hoe maak je toekomstige leraren digitaal geletterd? Twee Utrechtse pabo’s ontwierpen een speurtocht-app die wordt gebruikt in lessen digitale geletterdheid.
• Het Expertisepunt Digitale Geletterdheid brengt vraag en aanbod rond digitale geletterdheid samen voor het primair, voortgezet en speciaal onderwijs, het middelbaar beroepsonderwijs en lerarenopleidingen. 
• Samen met vakdidactici, scholen en onderwijsorganisaties heeft SLO definitieve kerndoelen voor burgerschap en digitale geletterdheid opgeleverd. In deze nieuwe kerndoelen valt digitale geletterdheid onder de basisvaardigheden. Daarmee is het ook onderdeel van het curriculum. 
• Bekijk de vijf reflectievragen van Kennisnet die je als leraar zou moeten stellen voor je een appje stuurt of een online reactie plaatst.
• Hoe zit het met smartphones in de klas?
• Hoe weet je of een bericht echt is of nep? Nepnieuws herkennen leer je met de website Isdatechtzo?