Hoe je traumasensitief lesgeeft

Als je weet dat het geluid van een schoolbel of het verheffen van je stem een trauma kan oproepen bij een leerling, ga je anders kijken naar zijn gedrag. Door middel van traumasensitief lesgeven kun je bij leerlingen uit bijvoorbeeld Oekraïne het gevoel van veiligheid en vertrouwen vergroten, zodat ze tot leren kunnen komen.

“De kern van traumasensitief lesgeven (TSL), is dat je kijkt waar het gedrag van leerlingen vandaan komt. Doordat je inzicht krijgt in wat een leerling meemaakt, kun je zijn gedrag beter begrijpen”, vertelt orthopedagoog Marjolein van den Berg, die alle leraren op VSO Heuvelrug College in Zeist jaarlijks een (opfris)training TSL geeft. De methodiek is in te zetten in iedere klas, omdat trauma een breed begrip is: van ouders die scheiden tot discriminatie, en van ziekte of overlijden tot oorlogsgeweld. “Een trauma is een onzichtbare koffer die leerlingen meedragen, waarin heftige gebeurtenissen en overtuigingen zitten die ervoor zorgen dat hun gedrag anders is.”

Heftige emoties

Van den Berg geeft het voorbeeld van een leerling die heel boos reageert omdat hij in de kring de beurt niet krijgt. “Voor een leraar is dit een lastige situatie, maar je reageert anders als je weet waar dat gedrag vandaan komt. Een kind kan bijvoorbeeld thuis te maken hebben met verwaarlozing of armoede. Dat doet iets met de overtuigingen over hemzelf of over de mensen om hem heen. Een leerling kan dan gaan denken: ik ben niet belangrijk, ik doe er niet toe. Dan kan het niet krijgen van een beurt heftige emoties losmaken. Hij denkt op zo’n moment: zie je wel, ook voor mijn leraar ben ik niet belangrijk.”

Minder machteloos

Het inzetten van TSL maakt dat je je als leraar op zo’n moment minder machteloos voelt, legt Van den Berg uit. “Heftig gedrag van leerlingen heeft invloed op jou als leraar. Die leerlingen doen echt een ander beroep op jou en dat kan ingewikkeld zijn. Zeker als je merkt dat de normale interventies – zoals een leerling even naar de rustruimte sturen – niet helpen. Door middel van traumasensitief lesgeven ga je beseffen dat deze leerlingen er niets aan kunnen doen. Daardoor realiseer je je ook dat het niet aan jou ligt.”

Knak in vertrouwen

Hoewel je TSL altijd kunt toepassen, zijn er specifieke elementen waarmee je rekening kunt houden bij leerlingen uit Oekraïne. Hélène van Oudheusden is auteur van het boek Teaching Refugee Children. Zij adviseert leraren zich bij deze groep leerlingen te focussen op de kernwaarden veiligheid, vertrouwen en compassie. “Hun vertrouwen heeft een enorme knak gekregen. Want blijkbaar kan een buurland zomaar zeggen dat je niet mag bestaan. Het maakt dat ze hun gevoel van veiligheid moeten hervinden en dat ze in de klas moeten ontdekken: kan ik deze juf of meester vertrouwen?” Ook als je niet precies weet wat een leerling heeft meegemaakt, kun je je inleven in zijn wereld. “Misschien heeft de leerling geen contact met zijn vader, neef of opa en weet hij niet of hij ze ooit weer terug gaat zien. Deze kinderen zitten nog met duizend draadjes verbonden met hun thuisland, dat kost heel veel energie. Als je ze naar buiten ziet staren is dat niet omdat ze jouw verhaal niet interessant vinden.”

Focus op wat wel kan

Hoe ernstig de situatie van een leerling ook is, met medelijden is hij niet geholpen. In plaats daarvan kun je de leerling en zijn ouders beter benaderen met compassie, legt Van Oudheusden uit. “Compassie straal je uit met je ogen, door de leerling echt te zien. Natuurlijk kun je tijdens een intake zeggen dat je het erg vindt wat er in zijn land gebeurt, maar dat hoef je niet vijf keer te herhalen. Focus op wat nu wel kan en ga uit van de weerbaarheid van een kind.” Ook leerlingen uit Syrië en Afghanistan zijn gebaat bij compassie. “Die kunnen zich achtergesteld voelen, omdat zij niet altijd met open armen zijn ontvangen in Nederland. Het is fijn voor hen als je oog hebt voor hun situatie en hen helpt te kijken naar wat wel kan. Zo inspireer je kinderen om hun eigenwaarde te blijven voeden en te groeien ze als mens.”

Meer weten?        

• Hoe ga je om met traumatische ervaringen van leerlingen, zoals gescheiden ouders, misbruik of pesten?
• Het project Traumasensitief Onderwijs helpt scholen met literatuur- en praktijkonderzoek naar succesvolle implementatie van TSO.
• Klinisch psycholoog Leony Coppens schreef een handboek over lesgeven aan getraumatiseerde kinderen in het basisonderwijs.
• Pedagogisch coach Hélène van Oudheusden schreef de e-learning Traumasensitief lesgeven aan nieuwkomers en schreef er een boek over.
• Als vluchtelingen geen Nederlands of Engels spreken, kun je gebruikmaken van het beeldwoordenboek babadada.com.
• De Rijksuniversiteit Groningen deed onderzoek naar de effecten zijn van traumasensitief onderwijs op vluchtelingkinderen. Er is ook een instrument ontwikkeld dat het psychisch welbevinden van vluchtelingen in kaart brengt vanuit een traumaperspectief.
• Het gevoel van jaloezie dat andere vluchtelingen kunnen hebben, wordt mooi beschreven in deze column.
• Traumasensitief lesgeven en zo kindermishandeling bespreekbaar maken doe je met behulp van Dit is een verschrikkelijk boek.