Leerlingen die in armoede opgroeien? Dit kun je doen

Ongeveer 230.000 kinderen in Nederland groeien op in armoede en dat heeft invloed op hun leerprestaties. Omdat deze leerlingen stress ervaren, met een lege maag naar school komen of omdat er thuis geen rustige plek is om te studeren. Wat kun je als leraar doen om deze leerlingen te helpen? 

In de kantine van praktijkschool HPC Centrum staat iedere dag een tafel vol gratis eten. Aan het einde van de dag is alles op. Het illustreert hoeveel leerlingen zonder (voldoende) eten naar school komen. De drempel om eten te pakken is zo laag mogelijk, maar toch zijn er leerlingen die de hele dag niets eten. Mentor Yvonne Nortan: “Voor hen is de schaamte te groot. ‘Ik heb geen honger’, zeggen ze dan. Of: ‘Ik drink wel water’. Dat zijn signalen om verder te praten. Onderling hebben leerlingen het hier niet over.”

Hulp bieden aan leerlingen die opgroeien in armoede kan lastig zijn. Je moet eerst weten wat de situatie is, terwijl leerlingen en ouders die situatie vaak vakkundig verborgen houden. Dat ziet ook Melanie Eugenia, die als sociaal werker scholen en gezinnen in Tilburg begeleidt. “Soms zie je het aan te kleine kleren, of aan het soort lunches dat leerlingen meenemen. Maar het kan ook een onderbuikgevoel zijn.” 

Een te dure jas of een splinternieuwe telefoon kunnen gek genoeg evengoed een teken van armoede zijn. “Het valt me op dat ouders met weinig geld keuzes maken die voor mij niet logisch zijn. Dan zie ik een leerling die het niet breed heeft op een elektrische fiets rijden. In een gesprek met de ouders blijkt vervolgens dat ze gewoon willen dat hun kind erbij hoort.”

Vragen stellen

Leraar en docentenopleider Wilbert Sawat werkte 14 jaar lang op een basisschool in Amsterdam-Zuidoost, waar drie van de vijf kinderen uit een gezin met een laag inkomen komen. Sawat vond het eveneens niet makkelijk om erachter te komen welke gezinnen worstelen met armoede. “Totdat onze school bij de inschrijving bepaalde vragen begon te stellen. Zoals: heeft u een Stadspas? En: heeft uw kind een verblijfsstatus? De antwoorden op zulke vragen geven veel inzicht.” 

Een andere indicatie van armoede is het vaak vergeten van gymkleren of schoenen. Sawat: “Dat kan komen doordat er weinig geld is, maar ouders kunnen door hun zorgen ook het overzicht kwijtraken, waardoor ze aan het einde van het schooljaar nog niet weten wat de gymdagen zijn.”

Vertrouwen geven

Als er op praktijkschool HPC Centrum een vermoeden is van armoede, wordt dat besproken met de mentor en het zorgteam. De huisbezoeken die Yvonne Nortan als mentor aflegt, geven haar inzichten. “Maar er zijn ook ouders die de schijn ophouden en de hele tafel vol hapjes zetten, terwijl ze zich dat eigenlijk niet kunnen veroorloven.” 

Aan het einde van een huisbezoek krijgt Yvonne weleens een brief van een incassobureau in haar handen gedrukt, met de vraag of ze kan uitleggen wat erin staat. “Het feit dat je interesse toont door naar ouders toe te gaan, geeft vertrouwen. Ik benadruk altijd dat de ouders de professionals zijn in de zorg voor hun kind en dat ik ze wil helpen. Daar bereik je veel mee.”

Fondsen aanschrijven

Als school kun je fondsen aanschrijven om financiële ondersteuning te krijgen voor de leerling of het gezin. Van Sinterklaascadeaus tot een verjaardagspakket met traktatie of een bijdrage die een schoolreis mogelijk maakt: Wilbert Sawat heeft geleerd dat er overal potjes voor zijn. Hij raadt aan het aanschrijven van fondsen onder te brengen in een werkgroep. “Het kost veel tijd, dus rooster leraren vrij voor het regelen van die aanvragen.”

Op praktijkschool HPC Centrum liggen die taken voor een deel bij de schoolmaatschappelijk werker, die helpt bij het aanvragen van bijvoorbeeld kleding voor het hele gezin, een fiets, een ov-abonnement of lidmaatschap van een sportclub. Yvonne Nortan: “Eigenlijk is alles mogelijk, maar gezinnen moeten wel aangeven dat ze hulp nodig hebben.” 

Ouders overtuigen

Het blijft soms lastig om ouders te overtuigen gebruik te maken van de mogelijkheden, ziet Wilbert Sawat. “Bij het aanvragen van een fonds voor bijvoorbeeld een fiets moet ik de situatie op papier zetten en het document laten ondertekenen door de ouders. Die tekst zwart-op-wit zien staan kan schaamte oproepen. Ik leg dan uit dat hun kind iedere dag naar school moet lopen als ze uit trots hun financiële problemen niet willen toegeven.”

Tips om leerlingen die opgroeien in armoede te helpen

• Na een vakantie in de kring vertellen wat je gedaan hebt? Dat kan confronterend zijn voor leerlingen die geen uitstapjes gemaakt hebben. Laat leerlingen in plaats daarvan in kleine groepjes in gesprek gaan. 
• Maak gebruik van het welzijnsnetwerk in de wijk. Dit netwerk weet de weg naar de juiste hulp. Wacht daar niet te lang mee, je kunt het welzijnswerk ook alvast benaderen om eerst eens te praten over de situatie van een leerling. 
• Een verjaardag vieren kan met een verjaardagspakket van Stichting Jarige Job, waarin ook een traktatie voor de klas zit. 
• Het Programma Schoolmaaltijden kan voorkomen dat leerlingen met honger in de klas zitten. 
• Twijfel je over de situatie van een leerling? Vraag bij collega’s na wat zij zien bij een broertje of zusje. Met elkaar sparren kan je verder helpen.

Meer weten? 

• Leerlingen nemen je eerder in vertrouwen als ze zich veilig voelen. Zo bouw je een goede band op met je leerlingen. 
• Bij fondsen zoals Stichting Leergeld, de ABN AMRO Foundation, de LINDA.foundation, de Riki Stichting en het Jeugdeducatiefonds kun je als school een aanvraag doen voor financiële ondersteuning van een project, leerling of gezin. 
• Lees meer over de invloed van armoede op leerprestaties van leerlingen bij het NJi. 
• Armoedeproblematiek: wat is er aan de hand en wat is de rol van onderwijs hierin?