Wat is het belang van spel bij jonge kinderen?

Kinderen spelen vanuit een natuurlijke behoefte, maar spel is ook belangrijk voor hun ontwikkeling. Wat zijn de kenmerken van spel en hoe begeleid en stimuleer je spel bij jonge kinderen? 

Door te spelen leren kinderen de wereld beter te begrijpen. Jonge kinderen spelen de hele dag door. Wanneer leerlingen de ruimte krijgen om te spelen, zullen ze zich verder ontwikkelen. Spelen heeft meerdere positieve effecten op de ontwikkeling. Spel stimuleert:

• de motorische ontwikkeling
• de sociaal-emotionele ontwikkeling
• de taalontwikkeling
• de rekenontwikkeling
• het probleemoplossend denken
• het inzicht in oorzaakgevolgrelaties
• het beter begrijpen van de wereld om je heen

Kenmerken van spel

Er bestaat geen vaste definitie van spel. Belangrijk is wel dat plezier vooropstaat en dat er geen doel aan is verbonden. De kenmerken van spel zijn door Bert van Oers, emeritus-hoogleraar onderwijspedagogiek, als volgt omschreven: 

• Het kind laat een hoge betrokkenheid zien tijdens het spel.
• Het kind heeft vrijheid in de uitvoering van het spel.
• Het spel of de activiteit wordt geleid door expliciete of impliciete regels.

Spelbehoefte passend bij de leeftijd

Jonge kinderen hebben op verschillende momenten in hun ontwikkeling behoefte aan verschillende spelactiviteiten. Twee- en driejarigen zijn vooral graag handelend (manipulatief) bezig, waarbij ze hun motoriek oefenen, contact leggen met anderen en taal leren gebruiken.

Het spel van kinderen ontwikkelt zich. Langzaam verandert het manipulerende spel (met de handen) naar rollenspel, waarbij leerlingen de werkelijkheid naspelen. Ze spelen bijvoorbeeld dat ze dokter, vader, moeder of groenteboer zijn. In dit soort rollenspellen neemt het onderlinge contact toe, breidt de taal zich uit en leggen kinderen relaties tussen voorwerpen en rollen (‘Zal ik de appels voor je in een zakje doen?’).

Of leerlingen klaar zijn voor de spelfase met rollenspel, hangt van veel factoren af. De sociale omgeving en de taalontwikkeling spelen hierbij een grote rol. Wordt er thuis bijvoorbeeld dezelfde taal gesproken als op school? Spelen leerlingen ook veel in hun vrije tijd en worden ze daarbij gestimuleerd door andere volwassenen? 

Stimuleer leerlingen in hun spel

Als leraar heb je een belangrijke rol om het spel mogelijk te maken, in welke vorm dan ook. Een veelgebruikte interventie bij spelbegeleiding staat bekend als de drie v’s: verkennen, verbinden en verrijken. Een methode om de leeromgeving van jonge kinderen te verrijken is door spelmateriaal beschikbaar te stellen en door hoeken en speelruimten te creëren. Hoe rijker de leeromgeving, hoe eerder een leerling tot spel komt. 

Vervolgens is het belangrijk dat je als leraar je rol in het stimuleren van spel oppakt. Spelen gaat namelijk niet altijd vanzelf. Sommige leerlingen moet je helpen om spel op gang te brengen, om spelactiviteiten te ondernemen of om het spel te verrijken en te verdiepen. 

Inspireer met spelscripts en speel mee

Met name interactief rollenspel – waarbij leerlingen op elkaar reageren – ontstaat niet automatisch. Terwijl juist deze vorm van spel belangrijk is voor de taal-denkontwikkeling en sociale vaardigheden van leerlingen. Als leraar kun je een interactief rollenspel doelgericht stimuleren met het aanbieden van spelscripts. Spelscripts geven leerlingen inspiratie en houvast.

Een andere manier om leerlingen op weg te helpen in hun rollenspel is door mee te spelen of door rollenspel voor te spelen. Dit heet ook wel demonstratiespel. Het is bij alle genoemde vormen van spelbegeleiding belangrijk om de leiding van het spel bij de leerlingen te houden. 

Geschikt voor alle leeftijden

Spel is niet alleen belangrijk voor kleuters. Voor veel leerlingen is de overgang van groep 2 naar groep 3 een grote stap. Als leerlingen spelend blijven leren in groep 3, verloopt de overgang soepeler. Ook daarna blijft het aanbieden van spel belangrijk. Het is een krachtige vorm van leren, spel is voor alle leeftijden.

Meer weten?

• Wat zijn de fases en vormen van spel bij kleuters en hoe je kun je die als leraar verrijken?
• Basisschool De Doolgaard biedt in de combinatieklas van groep 2 en 3 thematisch onderwijs aan. Leerlingen krijgen zo meer ruimte voor spel, en leren meer. 
• Vrij spelen gebeurt vaak in de pauzes op het schoolplein. Hoe zorg je ervoor dat buitenspelen voor alle leerlingen veilig en prettig verloopt?  
• Lees het artikel Spelend ontwikkelen? Zo heeft het effect.