Een goede spellingles begint met luisteren naar de klank
De kern van spelling is het leren omzetten van klanken in letters. Wat hoor ik, welke tekens horen bij een klank en welke regels horen daarbij? Leren spellen begint dus met luisteren naar klanken. Toch blijkt dat leraren vaak te snel de woorden op het bord laten zien, waardoor leerlingen juist minder goed leren luisteren naar de klankstructuur van een woord. Lees hoe je deze valkuil voorkomt en in vijf stappen naar spellingbewustzijn kunt werken.
Goed leren spellen is een ingewikkeld proces dat begint met bewust luisteren naar klanken. In de video vertelt Dolf Janson, adviseur lezen, taal en spelling, waarom het belangrijk is om eerst de klank aan te bieden en dan pas de letter die erbij hoort. Verder zie je hoe Rianne van Loo, leraar van groep 1-2 van OBS De Wizzert in Zeeland, met haar leerlingen de ‘klank van de week’ oefent. Daarna vertelt Karen Schafrat, leraar groep 4, hoe zij de vijf stappen toepast om de luistervaardigheden en het spellingbewustzijn van kinderen te verbeteren en woorden correct te spellen.
Waarom eerst de klank en dan pas de letter
Als je bij de spellinginstructie direct het woord op het bord schrijft, ontwikkelen kinderen onvoldoende auditieve vaardigheden om klanken op de juiste manier om te zetten in letters. Daarom is een oefening waarbij leerlingen woord uit het hoofd moeten zeggen, beter dan een oefening waar het te spellen woord nog te zien is. Als je het woord gelijk al opschrijft, is de oplossing eigenlijk al ‘verklapt’ waardoor leerlingen de klankstructuur niet leren herkennen. En dat is jammer, want leerlingen hebben inzicht in de klankstructuur juist nodig voor het herkennen en juist toepassen van de spellingregels.
Spellingbewustzijn helpt om beter te spellen
Die gevoeligheid voor klanken is belangrijk voor een beter spellingbewustzijn, dat wil zeggen kunnen inschatten of je een woord wel of niet correct hebt gespeld. Uit onderzoek blijkt dat dit leidt tot betere spellingresultaten. Spellingbewustzijn is een vorm van metacognitie (e.g., Flavell, 1979). Leerlingen bij wie het spellingbewustzijn goed ontwikkeld is, weten welke spellingregels zij moeilijk of makkelijk vinden. Bovendien kunnen zij een beschrijving geven van de strategie die zij gebruiken bij het schrijven van een woord. Daarnaast is het bevorderen van metacognitieve vaardigheden belangrijk omdat het ervoor zorgt dat leerlingen meer controle krijgen over hun eigen leerproces (Flavall, 1979; von Wright, 1992).
Vijf stappen naar spellingbewustzijn
In de video vertelt leraar Rianne van der Loo hoe zij haar les opbouwt met het vijf stappenplan. Deze aanpak verbetert de luistervaardigheden en het spellingbewustzijn van leerlingen. Ze leren inschatten of ze een woord wel of niet goed hebben geschreven en denken stapsgewijs na welke spellingregels ze moeten toepassen. Ook leren ze controleren of het woord juist is geschreven. De vijf stappen zijn:
Stap 1: voordat de leerling het woord kan opschrijven, moet het eerst zijn gehoord
Stap 2: de leerling moet de (klank)structuur herkennen
Stap 3: de leerling moet aandachtspunten, valkuilen, ezelsbruggetjes of regels die met het woord verbonden zijn, herkennen
Stap 4: de leerling moet vervolgens het woord opschrijven
Stap 5: je controleert als leraar of het woord overeenkomt met het woord dat werd gehoord.
Meer tips voor een goede spellinginstructie
- Leg één spellingregel tegelijk uit. Oefen deze net zolang in tot de leerlingen de regel echt beheersen.
- Zie spelling niet als een los vak, maar integreer het in andere vakken. Dit zorgt ervoor dat leerlingen de spellingregels ook bij andere vakken toepassen.
- Koppel motorische activiteiten (zoals schrijven) aan de spellingles. Deze dragen bij aan een beter geheugen voor de spelling van woorden.
- Laat leerling na een dictee of ander spellingwerk de opdracht zelf nakijken.
- Geef directe feedback tijdens de spellinginstructie.
Meer weten over spellingonderwijs?
- Op Leraar24 vind je verschillende artikelen over spelling:oe je spellingresultaten kunt verbeteren met het igdi-model of Hoe je coöperatieve werkvormen kunt toepassen tijdens de spellingles.
- Lees het het onderzoek van de Kennisrotonde welke instructiemethode effectief is om spellingvaardigheden aan te leren in groep 4-8.
- Bekijk de kwaliteitskaart Spelling leren van Dolf Janson voor effectiever spellingonderwijs.
Helge | 12 februari 2016
Hoi, Is het eerste gedeelte uit groep 2/kleuters? Ik hoop op een reactie, wil de film gebruiken in een presentatie over spelling. Dankjewel!
Dolf Janson | 29 maart 2015
Het verkennen van de klanken gaat nog niet over letters. Je moet die woorden niet opschrijven, als je met klanken en klankgroepen werkt in de klankenhoek. Dat komt later, als de leerlingen de relatie tussen klanken en letters gaan ontdekken. Eerst goed luisteren en benoemen is belangrijker. Niet teveel doelen tegelijk. Woorden (voorwerpen, plaatjes van...) die beginnen met [s] kunnen dus best over champignons en cirkels gaan, zonder dat je last hebt van de schrijfwijze. Maak later onderscheid tussen leren lezen en leren spellen. Bij lezen speelt de betekenis een belangrijke rol bij het 'oplossen' van het probleem, bij leren spellen heb je daar niets aan en moet je vooral goed luisteren en weten welke letter bij welke klank hoort. Daarom moet je bij leren spellen zorgen voor klankzuivere woorden, zodat die basis stevig is, voor ze de uitzonderingen op die hoofdregel gaan leren. Als je te vroeg begint met de uitzonderingen, dan staat elke letter ter discussie.
Agn | 15 september 2014
Reactie op pien: De regel uitleg is pas in groep 4, stond ook in het filmpje. Bij de kleuters gaat het alleen op gehoor. Ik merk ook in mijn groep dat het luisteren naar de letters erg moeilijk is. Dit is ideaal en mooi, maar je moet dan wek inderdaad bij de kleuters beginnen, wil je dat kinderen goed leren luisteren naar klanken.
Dolf Janson | 3 september 2013
Deze aanpak is nu beschikbaar als methode: Op zoek naar letters (www.jansonadvies.nl). Als zesde fase is toegevoegd het toepassen van de correcte spelling in eigen teksten. Dat is natuurlijk waarom je spelling leert!
Dolf Janson | 16 november 2012
Dat lukt als je letters en klanken goed onderscheidt. Zoals op het filmpje is te zien, worden de klanken gekoppeld aan plaatjes; het kan ook met echte voorwerpen. 'Dingen' verzamelen waarvan de naam begint met bv. de klank [s] (hiermee duid ik de klank en niet de letter aan!) kan als reactie opleveren: [sirkus], [sjampinjon] en [sjiraf]. Dat is prima gevonden, want het ging om de klank. Er is geen enkele noodzaak om dit te vertalen in letters, want dat is een ander doel. Daarnaast kan het leren hereknnen en onderscheiden van de vormen van letters heel uitdagende activiteiten opleveren. In dat geval gaat het om het zien en voelen van vormen, maar niet om de klanken! Door beide soorten activiteiten (en dus ook doelen) helder te onderscheiden krijgen leerlingen de kans zich die vaardigheden eigen te maken voordat ze beginnen aan de verbinding daartussen. jansonadvies@gmail.com
Pien | 14 november 2012
Het lijkt mij heel zinvol op deze manier! Ik ben alleen benieuwd hoe je omgaat met de spellingregels bij de kleuters? Als er een klank is behandeld, bijvoorbeeld de e, in hoeverre leg je dan uit dat in een woord als 'ezel' de e klinkt als een ee? En de tweede e klinkt als een u. Ik merk dat als we een letter hebben behandeld, ze die letter herkennen in de boekjes en dan willen weten wat er staat. Je kan het dus niet alleen bij klankzuivere woorden houden. Hou je je uitleg dan heel globaal, zo van 'soms klinkt hij anders' of moet je meer uitleggen?