Verhalend ontwerpen: leren vanuit een verhaal
Verhalend ontwerpen is een thematische aanpak waarin een verhaal of storyline de rode draad vormt. Leerlingen doen actief mee en leren ontdekkend. Welke stappen horen daarbij en wat levert het leerlingen op? Maar hoe werkt dat precies, en wat levert het op? Ontdek hoe twee scholen het toepassen in de praktijk.
Tijdens de Kinderboekenweek onderzoekt de klas van Hanneke Venema, leerkracht op de Openbare Jenaplanschool De Petteflet in Groningen, het verhaal achter de illustraties van een boek: hoe maak je ze en wat komt erbij kijken? In bovenstaande video zie je hoe leerlingen zelf antwoorden op hun vragen vinden en onderzoekend leren.
Over verhalend ontwerpen
Bij verhalend ontwerpen leren en ontwikkelen leerlingen zich aan de hand van een verhaal (storyline) dat ze grotendeels zelf vormgeven. Het concept werd in de jaren 80 ontwikkeld door lerarenopleiders Steve Bell, Sallie Harkness en Fred Rendell van het Jordan Hill College of Education in Glasgow.
Werken vanuit een verhaal maakt het mogelijk om vakken en leergebieden op een samenhangende en betekenisvolle manier aan te bieden. Als leraar sluit je voortdurend aan bij de leefwereld van je leerlingen. Je spreekt hen aan op wat ze kunnen en geeft ruimte voor eigen initiatief. Dat werkt motiverend en vergroot hun enthousiasme.
Stappenplan verhalend ontwerpen
Wil je aan de slag met verhalend ontwerpen? Bedenk dan eerst een thema en ga daarmee aan de slag. Dit doe je aan de hand van de volgende vier stappen:
1. De verhaallijn
Bedenk een helder plot of intrige die past bij het gekozen thema. Je kunt het onderwerp opdelen in episodes, waarin deelonderwerpen aan bod komen. De leerlingen geven als onderzoekers invulling aan het thema. De introductie hoeft niet lang te duren: belangrijk is vooral dat je leerlingen actief bij het verhaal betrekt en enthousiasmeert.
2. Sleutelvragen
Sleutelvragen brengen het leerproces op gang. Het zijn vragen waar je als leraar misschien ook (nog) geen antwoord op weet. Vragen die leerlingen uitdagen om antwoorden te bedenken en waarop misschien meerdere antwoorden mogelijk zijn. Soms leiden deze ook weer tot nieuwe vragen. Tips bij het bedenken en behandelen van sleutelvragen:
- Wees echt benieuwd naar de antwoorden van de leerlingen.
- Laat af en toe een stilte vallen.
- Denk van tevoren goed na welke antwoorden en vragen het thema oproept.
- Zorg voor bijpassend leermateriaal.
3. Een expert in de klas
Hebben leerlingen hulp van buiten nodig om antwoord te krijgen op hun vragen? Nodig een expert uit in de klas. Zo verbind je de binnenwereld van het klaslokaal met de buitenwereld met elkaar verbinden. Het doel is dat leerlingen hun ideeën, aanpak en resultaten kunnen toetsen aan de praktijk. Tips bij het inzetten van een expert:
- Nodig samen met de leerlingen een expert uit in de klas of bezoek een bedrijf.
- Bereid het bezoek goed voor, vertel de expert wat leerlingen al weten en welke vragen ze hebben.
- Nodig de expert uit als het project al even loopt, zodat je de verdieping kunt opzoeken.
4. Presenteren van resultaten
Presenteer wat de leerlingen tijdens het verhaal maken in chronologische volgorde, bijvoorbeeld op een wandfries in de klas of in een persoonlijk portfolio. Zo maken ze inzichtelijk wat ze gedaan en geleerd hebben. Tip: sluit af met een feestelijke eindpresentatie voor de rest van de school en de ouders.
Denken vanuit doelen
Op basisschool de Krullevaar in Sevenum verbinden ze verhalend ontwerpen aan de taalles. De leraren bedenken leeractiviteiten die passen bij de leerdoelen en leerlijnen van taalvakken. In onderstaande video vormt het sinterklaasverhaal de rode draad. De leraren merken dat verhalende taallessen leerlingen meer motiveren dan losse lessen uit de methode. Ook leren leerlingen van elkaar omdat ze meer samenwerken.
Voorwaarden voor een goed verhalend ontwerp
In een goed verhalend ontwerp creëer je een leeromgeving die leerlingen uitnodigt actief mee te doen. Dat doe je door:
- een aansprekend, vakoverstijgend thema of project te kiezen
- de lessen structuur en een goede opbouw te geven
- de vragen die leerlingen kunnen hebben goed voor te bereiden
- aantrekkelijk leermateriaal aan te bieden
- leerlingen vrijheid te geven binnen planmatige lessen
- een draaiboek te ontwikkelen dat houvast geeft
Meer weten?
- Bij SLO vind je een lesvoorbeeld (pdf) met een storyline voor de bovenbouw van de basisschool, Help de juf! Een verhalend ontwerp over zuinig zijn met water of lees hoe je de principes van Formatief evalueren kunt inzetten bij verhalend ontwerpen met een prentenboek.
- Lees meer over de grondleggers van verhalend ontwerpen.
- Grej of the day is een korte les over een afgebakend onderwerp, waarin veel feitjes voorbijkomen.
- Door samenhang aan te brengen in taal- en zaakvakken, kun je bijdragen aan een verbetering van de basisvaardigheden.
