Sommen tot en met 10 automatiseren: hoe doe je dat?

In groep 3 leren leerlingen optellen en aftrekken. Ze beginnen met de begripsfase, dan leren ze hoe ze een som moeten uitrekenen en daarna oefenen ze om de som vlot uit te rekenen (automatiseren). De laatste stap is om de som te memoriseren: uit het hoofd te weten. Zwakkere rekenaars hebben vaak problemen met automatiseren en memoriseren. Met deze tips lees je hoe je hiermee om kunt gaan.

Het memoriseren van de sommen tot en met 20 is noodzakelijk voor het vlot leren van de sommen onder de 100 en het leren van de tafels. Het is belangrijk om dit dagelijks met je leerlingen te oefenen, ook als er vanuit de methode geen aandacht meer aan wordt besteed. Zelfs nog in de hogere groepen. In dit artikel zie je hoe leraren op verschillende manieren hun leerlingen helpen om sommen tot en met 10 te automatiseren.

Zelf sommen kiezen

Op basisschool De Panda in Utrecht laat Liesbeth Bargerbos, leraar van groep 4, ‘erbij en eraf’-sommen tot 10 oefenen met een stopwatch. Ze houdt de score bij in een overzicht en zo proberen de leerlingen de groepsscore te verhogen. Het gaat niet alleen op tempo, maar ook om inzicht. De leerlingen beoordelen zelf welke sommen ze wel en niet beheersen. Ook mogen ze zelf sommen uitkiezen om te oefenen. Ze gebruiken rekenkaartjes om alleen die sommen te maken die niet gememoriseerd zijn. De andere kaartjes gaan in een envelop. De leerlingen werken in tweetallen of in groepjes, de leraar loopt rond en geeft de zwakke rekenaars extra instructie.

Vooruitgang inzichtelijk maken

Basisschool Onze Wereld in Den Haag heeft ervaren dat het memoriseren van de sommen tot en met 20 heel belangrijk is voor het rekenproces in groep 7-8. Op het moment dat eenvoudige sommen niet goed ingeslepen zijn, lopen leerlingen in de bovenbouw vast als de sommen moeilijker worden. De school ging daarom aan de slag met het opzetten van het project Iedereen kan leren automatiseren. De leerlingen gebruiken powerpoints en het digibord. Zo is hun vooruitgang visueel in grafieken te zien en dat is een goede stimulans.

Handig rekenen met de vijfstructuur

Je kunt leerlingen leren de getalbeelden tot en met 20 te (her)kennen door gebruik te maken van de vijfstructuur. Zo kunnen ze met het rekenrek het getal vijf in een keer herkennen zonder de hoeveelheden een-voor-een te tellen. Dat helpt om vlotter sommen te kunnen uitrekenen. Dit zogeheten structurerend rekenen vormt de brug van tellend naar formeel rekenen. In de video zie je hoe Sandra ‘t Hooft van basisschool de Panda de vijfstructuur oefent. Ze biedt de rekenles op verschillende niveaus aan en gebruikt verschillende werkvormen. Leerlingen oefenen in drie niveaugroepen om getallen sneller te herkennen op de computer, met flitskaarten om te memoriseren of met extra hulp op het digibord.

De video laat zien hoe juf Sandra ’t Hooft van basisschool De Panda in Utrecht een rekenactiviteit met groep 3 uitvoert. De leerlingen in deze groep zitten in een schakelklas, omdat ze nog moeite hebben met de Nederlandse taal. Het doel van de les is dat leerlingen de getalbeelden tot en met 20 leren (her)kennen door gebruik te maken van de vijfstructuur.

Tips om te automatiseren en memoriseren

Hieronder vind je nog meer tips om leerlingen te helpen met automatiseren en memoriseren:

• Geef duidelijk het doel aan zodat kinderen weten wat er geoefend gaat worden.
• Geef zwakke rekenaars elke dag een verlengde instructie met het gebruik van verschillende getalbeelden zoals rekenrek, kralensnoer of eierdozen.
• Creëer geen tijdsdruk bij leerlingen die nog moeite hebben met memoriseren. 
• Oefen spelenderwijs. Bijvoorbeeld met de bingo van juf Shanna.
• Zorg dat je het snel herkennen van getalbeelden regelmatig oefent door te flitsen. Bijvoorbeeld op de website van RekenWeb. 
• Laat leerlingen splitsverhalen vertellen en oefen het vlot uitrekenen van splitsingen.
• Oefen sommen door bewegend te leren. Dit is met name geschikt bij automatiseringsoefeningen.

Meer weten?

• Lees hoe leerlingen tafels leren met bijvoorbeeld een rap in Spelenderwijs tafels leren.
• Meer over het aanleren van de juiste rekenstrategie lees je in Zo ontwikkel je een strategie om handig te leren rekenen.
• Of download de publicatie van SLO over hoe je formatief evalueren kunt inzetten bij automatiseren en memoriseren.