Discussiëren in de klas? Zo houd je het leuk
Emoties die hoog oplopen, een ruzieachtige sfeer of grote meningsverschillen. Hoe zorg je ervoor dat een discussie in de klas soepel en veilig verloopt? Twee leraren delen tips en ervaringen uit de praktijk.
Discussiëren en debatteren komen in het voortgezet onderwijs aan bod bij Nederlands en maatschappijleer. Het kunnen voeren van klassengesprekken sluit aan bij de nieuwe concept-kerndoelen rond burgerschap en kritische denkvaardigheden die horen bij de vaardigheden van de toekomst.
Halil Karaaslan is docent Pedagogisch Educatief Professional aan de Hogeschool Rotterdam. Daarvoor was hij jarenlang docent maatschappijleer in het vo en mbo. Hij vindt dat discussiëren in de school meer aandacht mag krijgen. “Op veel scholen wordt het incidenteel ingezet, bijvoorbeeld in een mentorles na een incident. Maar dan is de kans groot dat iemand emotioneel of heftig reageert.” Zijn advies? Wacht niet op een calamiteit, maar oefen vaker met discussiëren in de klas. Zodat leerlingen en studenten de spelregels van het debatteren en het voeren van een klassengesprek al goed kennen.
Leerlingen wachten niet
Karaaslan vindt het een taak van alle docenten, dus niet alleen van de mentor of de docent Nederlands, om lastige thema’s bespreekbaar te maken. “Lastige onderwerpen vinden hun weg nu eenmaal naar het klaslokaal, of je het wilt of niet. Als er iets ergs gebeurt in de wereld en de leerlingen hebben het eerste uur natuurkunde, willen ze het er toch gewoon over hebben. Ze wachten niet tot ze hun mentor weer zien.”
‘Lastige onderwerpen vinden hun weg naar het klaslokaal’
Bij het voeren van klassengesprekken over lastige onderwerpen, helpt een goede voorbereiding leraren enorm. Karaaslan adviseert scholen een visie te ontwikkelen, inclusief een protocol voor hoe te handelen als er iets heftigs gebeurt. “Het liefst heb je een team dat getraind is. Al hoeft niet iedereen deze gespreksvaardigheden op hetzelfde niveau te beheersen. Een leraar die er affiniteit mee heeft – bijvoorbeeld de docent maatschappijleer – kan de leiding nemen en collega’s bijstaan.”
Ontdekken wat er speelt
Annelou Berg-Molendijk, mentor en onderwijscoördinator op het HPC Centrum in Rotterdam, is zo’n docent die haar collega’s bijstaat bij klassengesprekken. “We discussiëren regelmatig met leerlingen, tijdens lessen burgerschap, maar ook daarbuiten. Over grote gebeurtenissen in de wereld, zoals de oorlog in Gaza, maar ook over nieuws uit de buurt. Ik hoor waar leerlingen het over hebben en zie wat er speelt. Zo ontdek ik dat bepaalde onderwerpen veel impact hebben op onze leerlingen. Bij de start van de oorlog in Rusland, vroegen leerlingen zich bijvoorbeeld ineens af of ze zelf konden worden opgeroepen om te gaan vechten. Daar ga ik dan een gesprek over aan.”
Veilig gevoel
Berg-Molendijk benadrukt dat het pedagogische klimaat in de school het mogelijk maakt om dit soort gesprekken op een veilige manier met elkaar te voeren. “Wij kennen onze leerlingen bij naam en luisteren naar ze. Het zit ook in kleine dingen. We staan bij de deur als leerlingen binnenkomen en kijken ze aan. We hebben duidelijke regels voor hoe we met elkaar omgaan en houden daar streng toezicht op, ook in de gangen en tijdens de pauzes in de kantine en op het schoolplein. Leerlingen geven zelf aan dat dit bijdraagt aan een gevoel van veiligheid binnen de school.”
Afkappen en orde houden
Annelou Berg-Molendijk voert haar gesprekken met leerlingen volgens een duidelijke structuur. Eerst verzamelt ze basiskennis over het onderwerp, voor zichzelf en de leerlingen. “Ik vertel iedereen waar we het over gaan hebben. Daarbij activeer ik hun voorkennis. Ik laat vaak beelden zien van het NOS Jeugdjournaal of juist van internationale media zoals Al Jazeera. Zo zie ik meteen welke emoties het onderwerp bij leerlingen oproept.”
Roepen leerlingen heftige dingen? Dat kapt ze gelijk af. “Discrimineren en beledigen mag gewoon niet. Ik geef duidelijk aan dat we begrip en respect voor de ander moeten hebben. Ik vraag wel altijd door om te ontdekken waarom een leerling zoiets roept. Vaak blijkt zo’n mening dan minder extreem, dan je op basis van die eerste woorden zou denken.”
Soms voelt Berg-Molendijk zich net een Tweede Kamervoorzitter. “Maar door streng orde te houden zorg je ervoor dat gesprekken niet uit de hand lopen. Als ik merk dat leerlingen veel emotie tonen, ga ik vaak nog even een-op-een het gesprek aan, zodat ze hun ei kwijt kunnen. Of ik breng ze in contact met de IB’er of met iemand van het zorgteam.”
Tips voor een goed klassengesprek
1. Breng structuur aan
Bouw eerst voorkennis op, probeer alvast te ontdekken welke emoties het onderwerp oproept bij je leerlingen en voer daarna pas het gesprek.
2. Stel je kwetsbaar op
Stellen leerlingen vragen waarop je het antwoord niet weet? Vertel eerlijk dat je het niet weet en kom er eventueel later op terug. Als je je als leraar kwetsbaar opstelt, doen leerlingen dat ook.
3. Houd grip op de regie
Geef duidelijke grenzen aan in het gesprek. Wees duidelijk wat je wél en niet wilt horen of zien. Blijft een leerling vervelend doen? Stuur hem er dan uit, want het gevoel van veiligheid in de groep komt daardoor in gevaar.
4. Wees je bewust van je eigen vooroordelen
Wees je als leraar bewust van je eigen vooroordelen en bedenk wat bij jou eventueel emoties kan oproepen. Probeer in het gesprek objectief te blijven en laat je mening achterwege. Zet het leerproces van de leerlingen voorop.
5. Weerleg emoties niet met feiten
Een valkuil is het met feiten proberen te weerleggen van emotionele punten. Neem bijvoorbeeld een leerling die het gevoel heeft dat hij als moslim niet geliefd is. Je kunt zeggen: “Hoe kom je daarbij, wat is je bewijs?” Of je zoekt toenadering en reageert met: “Wat vervelend dat je dat ervaart.” Zorg dat leerlingen zich gehoord voelen en voorkom een wij-zij-benadering.
Meer weten?
- Wil je racisme en discriminatie bespreekbaar maken in de klas? Deze tips helpen je goed les te geven over deze gevoelige onderwerpen.
- ECHO, Expertisecentrum Diversiteitsbeleid geeft trainingen en workshops op maat. Ook Mijn Veilige School geeft workshops voor het voeren van lastige klassengesprekken.
- De Anne Frank Stichting geeft de training Reageren op vooroordelen en discriminatie, waarbij je leert om in een veilige, open sfeer gevoelige onderwerpen te bespreken.
- De stichting Discussiëren Kun Je Leren biedt een burgerschapsprogramma voor het po, vo en mbo over meningsvorming.
- ThiemeMeulenhoff publiceerde een inspiratiedocument om gevoelige onderwerpen uit de geschiedenis bespreekbaar te maken in de klas. Met tips van experts.
- Amnesty International heeft lesmateriaal waarmee je op een laagdrempelige manier het onderwerp etnisch profileren (en discriminatie) in de klas kunt bespreken.
