Meer leeskilometers en leesplezier: de positieve effecten van stillezen

Een kwartier of een half uur vrij lezen of stillezen per dag: steeds meer scholen hebben dit vast op hun rooster staan. Maar wat levert het eigenlijk op? En hoe vergroot je de positieve effecten? Lees meer over de inzichten uit de laatste onderzoeken.

Leerlingen die veel lezen in hun vrije tijd zijn over het algemeen leesvaardiger en gemotiveerder om meer te lezen. Als leesgedrag en leesvaardigheid elkaar versterken, zorgt dat voor een positieve leesspiraal. Leerlingen meer leeskilometers laten maken, kun je bereiken door stillezen of vrij lezen dagelijks in te roosteren, maar wil je ook hun leesplezier en leesvaardigheid vergroten. Dan vraagt dat volgens onderzoek ook om de juiste begeleiding.

Keuzevrijheid versus begeleiding

Bij veel leerlingen vergroot het leesplezier als ze autonomie ervaren en zelf een boek uit mogen kiezen, blijkt uit de studie Lezen stimuleren via vrij lezen, boekgesprekken en appberichten. Voorwaarde is wel dat er een gevarieerd en aantrekkelijk boekenaanbod is, waardoor leerlingen een boek kunnen vinden dat aansluit bij hun interesses en hun leesniveau. Ook heeft (te veel) keuzevrijheid niet op alle leerlingen een positief effect. Vooral zwakke lezers gaan juist minder lezen als ze geen hulp krijgen bij het uitkiezen van een boek. Het advies is daarom: ondersteun de keuzevrijheid. Leerlingen die door het voeren van gesprekken – bijvoorbeeld met een leesconsulent – hulp krijgen bij het uitkiezen van een passend boek gaan meer vooruit in hun leesmotivatie dan leerlingen die die hulp niet krijgen. Ook het maken van een voorselectie op basis van het leesniveau heeft mogelijk een positief effect.

Meer lezen goed voor leesvaardigheid?  

Dankzij vrij lezen is de leesfrequentie op basisscholen en middelbare scholen toegenomen. Wat betekent dat voor de leesvaardigheid? Daar is vooralsnog geen eenduidig antwoord op te geven. Het ene onderzoek zegt dat er geen effecten van stillezen zijn op de taalvaardigheid van basisschoolleerlingen, maar dat er bij middelbare schoolleerlingen kleine effecten zichtbaar zijn. Ander onderzoek constateert dat toevoegingen aan vrij lezen, zoals hulp bij het kiezen van een boek, het bijhouden van een leeslogboek of het voeren van boekgesprekken, positief kunnen bijdragen aan de leesvaardigheid van leerlingen. Dit effect is met name zichtbaar bij leerlingen met een vergroot risico op een taalachterstand.

 Meer weten?

• Met deze 7 tips vergroot je de leesmotivatie en leervaardigheid van leerlingen.
• Leraren die zelf veel lezen zijn een rolmodel voor hun leerlingen. Wil je leerlingen motiveren om meer te lezen? Geef dan zelf het goede voorbeeld.
• Het PIRLS-onderzoek brengt elke vijf jaar de leesvaardigheid van tienjarige leerlingen in 21 Westerse landen in kaart. Dit zijn de resultaten van het PIRLS-onderzoek uit 2021.
• De leesvaardigheid van Nederlandse vijftienjarigen is in 2022 drastisch gedaald, blijkt uit het internationale PISA-onderzoek.
• Het onderzoek Weerzin tegen lezen of weer zin in lezen? laat zien welke elementen bijdragen aan het optimaal gebruikmaken van de tijd van stil lezen. In het vervolgonderzoek wordt de betrokkenheid en concentratie van leerlingen in groep 5-8 tijdens het stillezen onderzocht.  
• Kennisrotonde beantwoordt de vraag of stillezen in het basisonderwijs leidt tot betere taalvaardigheid.
• Het platform Taalbaas inspireert jongeren om aan de slag te gaan met taalvaardigheid door middel van vier masterklassen.