Vijf werkvormen om zelfstandig onderzoeken te stimuleren bij geschiedenis
Geschiedenis is meer dan verhalen vertellen of feiten leren. Ook het oefenen van historische vaardigheden, zoals zelfstandig onderzoeken, hoort erbij. Dit artikel licht vijf interactieve werkvormen toe waarmee je deze vaardigheden kunt trainen. In de video’s proberen studenten van de lerarenopleiding geschiedenis de werkvormen uit.
De volgende historische vaardigheden en kennis staan centraal bij het vak geschiedenis:
- Hoe ga je om met de betrouwbaarheid van bronnen?
- Welke soorten bronnen zijn er?
- Wat is het verschil is tussen een feit en een mening?
- Hoe hebben we het verleden ingedeeld?
- Wat is het verschil tussen oorzaak, aanleiding en gevolg?
- Wat is representativiteit van bronnen (zijn er meer bijvoorbeeld)?
- Wat is tijd- en plaatsgebondenheid?
- Wanneer is er sprake van een verandering of van continuïteit?
Je kunt verschillende werkvormen inzetten om deze vaardigheden te oefenen. Interactieve werkvormen helpen leerlingen om zelfstandig te leren onderzoeken.
Werkvorm 1: De placemat
Bij ‘de placemat’ wordt een groot vel papier in verschillende vakken verdeeld en op de tafel van een groepje leerlingen gelegd. Vervolgens stel je de leerlingen een vraag als: wat zijn de drie belangrijkste oorzaken van de Eerste Wereldoorlog? Iedere leerling schrijft in zijn eigen vak zijn antwoorden op. Daarna bespreken de leerlingen de verschillende antwoorden en besluiten ze gezamenlijk welke drie antwoorden zij als groep midden op het papier zetten.
“De placemat zet leerlingen aan tot discussiëren en argumenteren, waardoor het onderwerp beter beklijft”, zegt vakdidacticus Hanneke Tuithof. Leerlingen worden gestimuleerd om met elkaar over onderwerpen te praten en ideeën te delen. Bovendien kun je als leraar goed zien hoe iedereen het doet, omdat de leerlingen hun kennis opschrijven. In onderstaande video zie je hoe studenten van de lerarenopleiding geschiedenis ‘de placemat’ met elkaar uitproberen.
Werkvorm 2: Welk woord weg?
‘Welk woord weg?’ is een werkvorm waarbij je drie begrippen op een rij zet en de leerlingen een argument laat geven waarom één van de begrippen er niet bij hoort. Het is ook belangrijk om te beargumenteren waarom de andere twee juist bij elkaar horen. In onderstaande video gebeurt dit aan de hand van foto’s van Hitler, Stalin en Mussolini.
Een van de dingen die leerlingen bij deze werkvorm leren is dat er bij geschiedenis niet altijd één juist antwoord is. Leerlingen zetten daarnaast definities en kennis die ze leren op een actieve manier in. Hierdoor blijft het niet bij de letterlijk definitie uit het hoofd leren, maar weten ze begrippen ook beter in een context te plaatsen. In de video zie je hoe studenten van de lerarenopleiding geschiedenis ‘Welk woord weg?’ met elkaar uitproberen.
Werkvorm 3: Verboden te zeggen
Bij ‘verboden te zeggen’ stuur je één leerling de klas uit. Als de leerling weg is, schrijf je een begrip op het bord met een aantal verboden woorden eronder. Vervolgens wordt de weggestuurde leerling teruggehaald. De andere leerlingen proberen het hoofdbegrip nu uit te leggen zonder één van de verboden woorden op het bord te noemen.
Het grote voordeel van deze werkvorm is dat leerlingen door de spelvorm vaak enthousiast meedoen. Daarnaast gaan leerlingen actief met de begrippen aan de slag en leggen ze nieuwe verbanden, omdat ze de bekende woorden rond het begrip niet mogen gebruiken. In onderstaande video zie je hoe studenten van de lerarenopleiding geschiedenis ‘Verboden te zeggen’ met elkaar uitproberen.
Werkvorm 4: Begrippen tekenen
Veel leerlingen leren definities van historische begrippen letterlijk uit hun hoofd. De vraag is of ze het begrip dan wel echt begrijpen. Om daarachter te komen laat je ze de definitie niet opschrijven maar tekenen. Je deelt lege blaadjes uit in de klas en laat leerlingen vervolgens de betekenis van de getekende begrippen raden. Let op dat je wel voor begrippen kiest die goed te tekenen zijn. Geschiedenis is een erg talig vak. Deze werkvorm vormt daar een welkome afwisseling op. Hierdoor kunnen ook minder taalvaardige leerlingen goed meedoen. Ook helpt het leerlingen begrippen goed te onthouden, omdat ze verplicht zijn ze te visualiseren. In onderstaande video zie je hoe studenten van de lerarenopleiding geschiedenis ‘begrippen tekenen’ met elkaar uitproberen.
Werkvorm 5: Dorpen vergelijken
Tijdens de geschiedenisles leren de leerlingen tien tijdvakken. Maar de kenmerkende aspecten van die tijdvakken zijn vaak abstract. Een manier om die abstracte aspecten tastbaarder te maken is met de werkvorm ‘dorpen vergelijken’. Hierbij gebruik je twee platen van hetzelfde dorp, maar in twee verschillende tijdsperiodes. Met je leerlingen vergelijk je deze twee dorpen over de eeuwen heen. Je laat leerlingen beredeneren waarom sommige dingen zijn veranderd. Het kan lastig zijn om geschikte platen te vinden. Een alternatief kan dan zijn om leerlingen twee verschillende dorpen te laten tekenen. Daarnaast hebben leerlingen voldoende kennis van beide tijdvakken nodig om de verschillen te interpreteren. In onderstaande video zie je hoe studenten van de lerarenopleiding geschiedenis ‘Dorpen vergelijken’ met elkaar uitproberen.
Meer weten?
- In het artikel Actief Historisch Denken: interactieve werkvormen voor geschiedenis worden andere interactieve werkvormen voor geschiedenis toegelicht.
- Zo kun je je (geschiedenis)lessen tot leven wekken met muziek.
- Het vak Big History laat leerlingen zien hoe verschillende vakken met elkaar verweven zijn.
