Burgerschap als nieuw vak voor de brugklas

Hoe geven scholen invulling aan de aangescherpte wettelijke verplichting om burgerschapsonderwijs te geven? Op het Beatrix College in Tilburg krijgen brugklassers sinds dit schooljaar twee uur per week het vak burgerschap. “Ik merk dat leerlingen zichzelf kritischer bekijken.”

Het burgerschapsonderwijs op het Beatrix College was tot afgelopen schooljaar erg versnipperd. Bij verschillende vakken werd aandacht besteed aan burgerschap, maar een leerlijn ontbrak. De aangescherpte wettelijke burgerschapseisen plus het ongenoegen over een gedateerde methode levensbeschouwing, zette de vakgroep maatschappijleer/geschiedenis aan het denken over een nieuwe invulling van het burgerschapsonderwijs. “We besloten om een nieuw vak te ontwikkelen, waarin we ook levensbeschouwing zouden meenemen. Dit schooljaar zijn we van start gegaan. Alle brugklassers van de reguliere opleidingen krijgen nu gedurende een half jaar twee uur per week het vak burgerschap”, leggen burgerschapsdocenten Lonneke van Eldijk en Hanne Mulder uit.

Keuze maken

Om invulling te geven aan het vak, begonnen de collega’s bij de visie van de school. “We zijn op zoek gegaan naar wat bij ons als openbare school past. Daarnaast hebben we natuurlijk gekeken naar de wettelijke eisen”, legt Van Eldijk uit. Al snel kwamen ze erachter dat ze inhoudelijke keuzes moesten maken. Uit de acht burgerschapsthema’s die er zijn, kozen ze er twee: democratie en identiteit.

“Natuurlijk proberen we de andere thema’s ook aan bod te laten komen, maar met een beperkt aantal uren moet je keuzes maken. En deze twee thema’s vinden we zo belangrijk dat we daar voldoende tijd voor willen maken”, zegt Mulder. Het uitgangspunt van de lessen is de leefwereld van de leerlingen, waardoor het onderwerp gaat leven. Van Eldijk: “Leerlingen gaan daardoor nadenken over wie zij zelf zijn, en over hoe de democratie er op onze school en in de gemeente uitziet.”

Diepere gesprekken

Het grote voordeel van structurele aandacht voor burgerschap in een apart vak, is dat je je leerlingen het belang kunt laten inzien van het onderwerp en dat je hun ontwikkeling goed in kaart kunt brengen. “We kunnen nu uitgebreid ingaan op het belang van normen en waarden en gesprekken voeren over hoe je je verhoudt tot anderen. Daardoor komen we tot diepere gesprekken. Daarnaast merk ik dat leerlingen zichzelf kritischer bekijken”, vertelt Mulder.

Ook is ze verrast over de groei die leerlingen in korte tijd doormaken. “In het begin van het schooljaar merkte ik dat er bij onderwerpen als diversiteit en LHBTIQ+ veel weerstand was onder leerlingen, er kwam ook een aantal negatieve reacties. Een paar weken later had hetzelfde gesprek een heel andere vibe. Je merkt dan dat een aantal leerlingen even tijd nodig had voor een andere mindset.”

Uitbouwen

Dat de lessen burgerschap juist in de brugklas gegeven worden, is geen toeval, legt Mulder uit. “Het biedt ons als leraren de kans leerlingen goed te leren kennen. Dat was ook de reden dat de teamleiders van het eerste leerjaar gelijk enthousiast waren over dit vak. Bovendien hebben leerlingen op deze manier lang profijt van de bewustwording over zichzelf.”

De burgerschapsdocenten zouden op termijn graag meer uren willen in de brugklas en ook willen ze het vak doortrekken naar de tweede klas. Van Eldijk: “Er zijn zoveel belangrijk burgerschapsonderwerpen, er speelt zoveel op school en in de samenleving als geheel. Het is waardevol om leerlingen daarmee aan de slag te laten gaan. Bovendien slaan we met de uitbreiding van het vak burgerschap ook een brug naar het vak maatschappijleer, dat leerlingen in de bovenbouw volgen.”

Input van leerlingen meenemen

De docenten zijn blij met hoe het vak nu is vormgegeven, maar zien ook aandachtspunten. “Ik zou leerlingen graag vaker vragen welke onderwerpen zij willen bespreken. Door input van leerlingen mee te blijven nemen, kunnen we echt aansluiten bij hun belevingswereld”, zegt Mulder.

Verder raden ze andere scholen aan om meerdere collega’s te betrekken bij het vormgeven van de leerlijn burgerschap. “Als je een klankbord hebt, kun je sparren. Dat geeft vaak veel duidelijkheid over vragen als: wat past binnen onze visie, wat is de kern, wat zijn de wettelijke eisen en hoe vinden wij dat we daarmee om moeten gaan?”

Meer weten?

• 8 vragen en antwoorden over de nieuwe wet burgerschapsonderwijs.
• Het Handboek Burgerschapsonderwijs is gratis aan te vragen en geeft scholen handvatten om met burgerschap aan de slag te gaan.
• In een brochure van Stichting School en Veiligheid vind je alles over de wetgeving rondom burgerschap op de basisschool.
• De VO-raad heeft een pagina ingericht over dit onderwerp, met onder andere een toolbox burgerschap en verschillende voorbeelden van hoe scholen invulling geven aan hun burgerschapsonderwijs.