7 tips voor succesvol burgerschapsonderwijs in het mbo
Burgerschap bereidt mbo-studenten voor op hun toekomstige beroep en vormt ze tot verantwoordelijke en betrokken burgers. Het vak was al een van de vier basisvaardigheden, maar vanaf studiejaar 2026-2027 is het ook een examenvak. Hoe veranker je burgerschap in je onderwijs? En hoe motiveer je studenten voor het vak? Docenten en een onderzoeker geven tips.
Burgerschap een examenvak? Goed nieuws, vindt onderzoeker Ineke van der Veen van het Kohnstamm Instituut. Zij en haar collega’s deden vijf jaar lang onderzoek naar motiverend burgerschapsonderwijs in het mbo. Hierbij waren ook vier mbo-instellingen betrokken.
Er bleek op die scholen nog geen stevige basis voor het vak. “Docenten die burgerschap gaven, deden dat vaak naast een ander vak en werkten niet vanuit een instellingsbrede visie. Hierdoor ging opgedane kennis verloren als een docent opstapte.” Nu de 20 nieuwe kwalificatie-eisen burgerschap ingaan, verwacht Van der Veen dat het vak meer status krijgt.
Betül Keskin is docent aan de opleiding pedagogisch werk aan het mbo Zadkine in Spijkenisse en projectadviseur bij de MBO Raad en het Expertisepunt Burgerschap. Ze is betrokken bij de ontwikkeling van de nieuwe kwalificatie-eisen. Die eisen zijn niet alleen ontwikkeld om het burgerschapsonderwijs te versterken, maar ook om als mbo beter aan te sluiten bij de huidige maatschappelijke ontwikkelingen en behoeften. “Studenten krijgen te maken met kwesties in de samenleving: van duurzaamheid tot diversiteit. Het is belangrijk dat ze hierover nadenken en het gesprek over deze onderwerpen heeft prioriteit in het onderwijs.”
Wil je burgerschap op de kaart zetten en studenten voor het vak motiveren? Dit zijn de 7 tips van Keskin en Van der Veen.
1. Start met een visie
Het vak burgerschap in je onderwijs verankeren valt of staat met een duidelijke visie, zegt Van der Veen. “Leg die visie instellingsbreed vast, zodat je gezamenlijk weet waar je het voor doet en waar je naartoe werkt. Burgerschap is een breed vak, waarmee je alle kanten op kunt. Juist daarom is het belangrijk om eerst te bedenken waar je de accenten legt. Geef opleidingen vervolgens de ruimte om daar een eigen invulling aan te geven.”
Van der Veen adviseert docenten de inhoud van het vak regelmatig te evalueren en bij te stellen. Het moment waarop studenten een toets maken of een portfolio inleveren, leent zich daar goed voor. “Dan zie je wat ze geleerd hebben en wat beter kan.”
2. Leg verbindingen met het toekomstige beroep
De breedte van het vak burgerschap kan een valkuil zijn, want waar begin je en wat neem je wel en niet mee? Het mooie aan burgerschapsonderwijs in het mbo is dat je het extra betekenis kunt geven door aan te sluiten bij het toekomstige werkveld van de studenten, zegt Keskin.
“Als mijn studenten zeggen dat ze niets over politiek hoeven te weten, laat ik ze zien waarom dat wél belangrijk is voor hun toekomstige baan in de kinderopvang. Stel: er verandert iets in de kinderopvangtoeslag. Dan is het goed als je antwoord kunt geven op vragen van ouders. Zo is er voor elke opleidingsrichting een haakje te bedenken.”
3. Sluit aan bij wat er speelt
Betekenis geven aan burgerschap doe je ook door in te spelen op de actualiteit of op wat er leeft in de klas. Keskin: “In de sollicitatieperiode voor hun stage liet ik studenten nadenken over de stelling ‘Mag een werkgever bij een sollicitatie een screening doen op social media?’ Dat leverde interessante gesprekken op. En ze werden zich ook bewuster van de dingen die ze zelf online posten.”
Rond de verkiezingen voerde Keskin gesprekken over wel of niet stemmen. “Ik probeer tijdens die lessen dicht bij de studenten te blijven, ze te laten inzien wat de verkiezingen voor hen betekenen en waar ze zelf invloed op hebben. Overtuigen om te gaan stemmen doe ik niet, mijn doel is bewustzijn creëren.”
4. Ga op pad of nodig iemand uit
Burgerschap hoef je niet altijd zelf of in het leslokaal te geven. Keskin nodigt regelmatig gastdocenten uit of gaat met haar studenten op pad. “Met alle oorlogen die nu gaande zijn, kun je bijvoorbeeld het Rode Kruis inschakelen voor een gastles humanitair oorlogsrecht. Zelf bezoek ik graag de Tweede Kamer, waar studenten tijdens een rondleiding uitleg krijgen over hoe de politiek werkt.”
5. Zorg voor autonomie en verbondenheid
De motivatie van studenten hangt samen met de bevlogenheid van de docent, blijkt uit het onderzoek van Van der Veen. Maar ook interactie werkt motiverend, met name als je daarmee de autonomie van studenten ondersteunt. Van der Veen: “Daar valt onder dat studenten kritisch leren denken, discussiëren, naar elkaar luisteren en elkaars mening respecteren.”
Belangrijk is dat studenten zich veilig voelen om hun mening te geven. In klassen waar studenten zich met elkaar verbonden voelen, is die kans groter en voelen ze zich vrijer om te participeren in het burgerschapsonderwijs. De docent speelt hierin een essentiële rol.
6. Geef studenten eigenaarschap
Opleidingen mogen zelf invulling geven aan het burgerschapsexamen. Dit kan een toets zijn, maar ook een portfolio. Om de betrokkenheid van studenten te vergroten, kun je studenten mee laten denken over de invulling van het examen, zegt Van der Veen. “Daarmee geef je ze eigenaarschap.”
7. Overleg met collega’s
In het ideale geval heeft elke mbo-opleiding over een aantal jaar een doorlopende leerlijn burgerschap. Maar de eerste stap is dat docenten die het vak geven van hun eilandjes afkomen en met elkaar gaan samenwerken. Van der Veen: “Door kennis met elkaar uit te wisselen en regelmatig met elkaar te overleggen over de inhoud en koers, til je het vak naar een hoger plan.”
Uit de praktijk: Ontmoetingen als basis van burgerschapsonderwijs
Het burgerschapsteam van ROC Nijmegen verzorgt samen met meer dan honderd samenwerkingspartners uit de samenleving burgerschapsonderwijs. Studenten van het ROC ontmoeten zowel op school als op locatie allerlei mensen uit de maatschappij – van daklozen en dragqueens tot politici en protesterende boeren. “Met die ontmoetingen proberen we oordelen, die we allemaal hebben, te onderzoeken”, zegt projectleider Persoonlijk Burgerschap Annemarie van der Riet. De ontmoetingen hebben veel impact op de studenten. “Ik zie vaak dat ze echt geraakt zijn. Dat hun ogen opengaan omdat ze er nog nooit op die manier naar gekeken hadden. Natuurlijk stuiten we ook op weerstand, zeker bijschurende thema’s als homoseksualiteit en geloof. Daarover gaan we dan uitgebreid in dialoog. Dat levert prachtige gesprekken op.”
Vier modules
Ook kunnen studenten kiezen uit de verdiepende modules Schoonheidsideaal, Protestmuziek, Wereldburgerschap en Verhalen verbinden. Gedurende zes maanden volgen ze een dagdeel per week lessen in gemixte groepen met studenten van verschillende opleidingen, niveaus en jaarlagen. Van der Riet: “Door de ontmoeting met anderen kun je veel leren over verschillen. Het is leerzaam om als student autotechniek samen te werken met een student sociaal werk.” Elke module bestaat onder andere uit een theatervoorstelling over Artikel 1 van de grondwet, ontmoetingen met gastsprekers, een onderzoek, en het maken van een creatief eindproduct zoals een spoken word-tekst, protestmuziek, kleding, recepten of kunst.
Toetsing
Omdat er landelijk nieuwe exameneisen komen voor het mbo, experimenteert het burgerschapsteam op ROC Nijmegen (dat bestaat uit 16 collega’s) met de beste manier van toetsing. De landelijk voorgestelde portfolio-vorm lijkt het meest geschikt. Van der Riet noemt de ontmoetingen met gastsprekers, die de basis vormen voor het logboek en het onderzoek. “Hierin examineren we, vanuit verschillende perspectieven, de kennisdoelen.” Ook dialoogvaardigheden vormen een rode draad door de module, waarbij studenten oefenen met luisteren en vragen stellen en het onderzoeken van hun eigen oordeel en dat van anderen. “In een dialoogdagboek reflecteren ze op hun dialoogvaardigheden, en zien ze hoe die gedurende de module veranderen.”
Meer weten?
- Onderdeel van het onderzoek Motiverend burgerschapsonderwijs in het mbo is de handreiking Boeiende burgerschapslessen, met voorbeeldlessen en activiteiten.
- Bij verschillende hogescholen kun je een leergang volgen die mbo-docenten versterkt in het geven van kwalitatief burgerschapsonderwijs. Deze leergang wordt vergoed door het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW).
- Op de website van het Expertisepunt Burgerschap vind je meer informatie over burgerschapsonderwijs in het mbo.
- Wil je je (bij)scholen in het voeren van moeilijke, schurende klassengesprekken? Het ministerie van OCW stelt hier een speciale subsidie voor beschikbaar.
- Wil je het burgerschapsonderwijs op jouw opleiding naar een hoger plan tillen? Het Expertisepunt Burgerschap heeft een adviseurspool die langskomt op mbo-scholen en gratis advies op maat geeft.
- Hoe besteed je aandacht aan disciminatie en racisme in de les?
- 8 vragen over de nieuwe wet burgerschapsonderwijs.
- Met leerlingen naar het Binnenhof? Dat kan ook digitaal, via Binnenhof Online.
