Van probleemgedrag naar gewenst gedrag van pubers

In het voortgezet onderwijs en het mbo hebben leraren regelmatig te maken met probleemgedrag van leerlingen. Huiswerk niet gemaakt, boeken vergeten, een medeleerling pesten, of de les verstoren bijvoorbeeld. Hoe kun je leerlingen motiveren om gewenst gedrag te vertonen? Vier methoden geven houvast.

Probleemgedrag van pubers heeft een reden en als leraar is het belangrijk om er achter te komen wat die reden is. Leerlingen in de puberteit zoeken naar een eigen identiteit. Dat doen ze door zich te onderscheiden van anderen, hun ouders en leraren, en door zich aan te passen aan leeftijdsgenoten. Bij de groei naar zelfstandigheid zetten pubers zich af tegen de grenzen die opvoeders stellen. Wanneer een puber niets heeft om zich tegen af te zetten, als hij niet weet wat gewenst of ongewenst gedrag is, raakt hij zijn respect voor de opvoeders kwijt.

Provocatieve begeleiding: doorbreken van patronen

Provocatieve begeleiding is een creatieve en humoristische manier van reageren op het ongewenste gedrag van leerlingen. De leraar zegt wat hij denkt, maar doet daar een flinke schep bovenop, hij ontregelt en doorbreekt vaste patronen. Door fysiek contact, een grappende toon en non-verbaal spiegelen van gedrag, krijgen leerlingen een realistischere kijk op zichzelf en hun omgeving.

Straf kan verantwoordelijkheidsgevoel vergroten 

Soms is het geven van straf onvermijdelijk. Een goed gekozen straf leert  ongewenst gedrag af en zorgt voor het herstel van fouten. Straffen zijn hulpmiddelen. Ze kunnen een leerling helpen  zich sterker medeverantwoordelijk te voelen voor zijn eigen gedrag.

Herstelrecht: zelf oplossen van conflicten

Herstelrecht is de tegenhanger van straf. De kern van herstelrecht is leerlingen een grote rol te laten spelen in het oplossen van conflicten door ze zelf naar een oplossing te laten zoeken. Het uitgangspunt bij een conflict is het slachtoffer te laten vertellen wat hem is aangedaan en de dader in de gelegenheid stellen de schade die hij heeft aangericht te herstellen. Bij herstelrecht staan drie vragen centraal:

• Wat is er gebeurd?
• Wie is hierdoor geraakt?
• Hoe kan dat anders?

Door herstelrecht worden de ontstane problemen opgelost en de verhoudingen hersteld.

Geboden: positief geformuleerde, duidelijke regels

Werken met positief geformuleerde regels of geboden is een manier om leerlingen te motiveren tot gewenst gedrag. De meeste pubers vinden het fijn als er een duidelijke structuur is met regels en afspraken die voor iedereen gelden en waaraan iedereen zich houdt. Regels worden duidelijker als je ze concreet en positief formuleert. Dus niet: geen rommel maken, maar gooi afval in de prullenbak.

Je kunt leerlingen positieve feedback geven als ze zich aan die regels houden. Dan ontstaat er een positief klimaat in de klas. Bekijk in de video hoe teamleider Barrie Hoogsteyns van het Christelijk College Zeist (CCZ) dit in de praktijk brengt. Ze wijst ook op het belang om leerlingen keuzevrijheid en ruimte te geven.

Meer weten?

• Bekijk vier technieken om orde te houden met tips van leraar René Kneyber.
• De Kennisrotonde geeft antwoord op de vraag hoe je verstorend gedrag in de bovenbouw van het vmbo aan kunt pakken.