Zo ondersteun je het leergedrag van kleuters
Als de executieve functies van leerlingen al in groep 2 goed worden ondersteund, kunnen ze daar tijdens het leesonderwijs in groep 3 en 4 profijt van hebben. Dat blijkt uit onderzoek van Eva van de Sande, die op dit onderwerp promoveerde aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Executieve functies of leervaardigheden helpen complexe informatie te verwerken tijdens het lezen en zorgen ervoor dat kinderen hun aandacht erbij kunnen houden. Als leraar kun je hier vrij eenvoudig op sturen.
De dirigent van je brein, noemt Van de Sande de executieve functies. Deze regelfuncties helpen je om met veranderingen om te gaan, te focussen en niet te snel op te geven. Ze reguleren cognitieve processen (problemen kunnen oplossen, schakelen tussen taken en informatieverwerking) en gedragsprocessen (betrokkenheid bij de les, stilzitten en je niet laten afleiden) die belangrijk zijn voor het leren lezen.
Fonologisch bewustzijn
Executieve functies hebben in de onderbouw veel invloed op de leesvaardigheden, maar in groep 2 bijzonder veel, ontdekte Van de Sande. “Dan leggen ze al een belangrijke basis voor de leesontwikkeling tot en met groep 4.” Ze beïnvloeden het fonologisch bewustzijn positief; leerlingen leren klanken beter te herkennen en gesproken woorden beter te vergelijken. Ook hebben jong opgedane executieve functies een gunstige invloed op technisch lezen en in groep 4 op begrijpend lezen.
Stop-en-denk-pauze
In groep 2 zijn executieve functies van leerlingen nog volop in ontwikkeling en daarom zijn ze lastig in te zetten. Leerlingen zouden hier ondersteuning bij moeten krijgen. Van de Sande onderzocht hoe leerkrachten ze daarbij kunnen helpen. Ze liet de kleuters met software spelen die gericht was op fonologisch bewustzijn en letterkennis. Om de executieve functies te ondersteunen, werd er een zogenoemde stop-en-denk-pauze ingelast. De kinderen moesten tussendoor aan een knuffel vertellen welk antwoord ze dachten dat het was. Zo kreeg hun eerste impulsieve reactie minder lading en konden ze een meer doordachte respons geven. Kinderen die deze ondersteuning kregen, gingen sneller door het spel heen en waren beter in staat om zelfstandig en efficiënt te werken. Ook boekten ze op lange termijn een hogere leerwinst.
Samenwerken stimuleert taakgedrag
Daarnaast onderzocht Van de Sande een meer bewuste manier van ondersteuning, waarbij leerlingen in tweetallen speelden met fonologisch bewustzijn- en letterkennisspellen. Door gestructureerd samen te werken hielpen ze elkaar de taak op te delen en hun taakgedrag te reguleren. Van de Sande: “Leerlingen waren als het ware elkaars executieve functies. Door dat te herhalen gaan ze dat uiteindelijk internaliseren.” Er bleek geen effect op fonologisch bewustzijn, maar deze kinderen gingen wel meer vooruit op letterkennis.
Tips voor ondersteuning bij kleuters
- Gebruik visuele geheugensteuntjes.
- Deel de lesstof op in kleine delen.
- Maak gebruik van taal en laat kinderen hardop redeneren.
- Las korte pauzemomenten in.
- Laat kinderen gestructureerd samenwerken.
- Vermijd veel prikkels buiten de taak om. Neem bijvoorbeeld in computergames niet te veel ‘fancy’ dingen als plaatjes en kleurtjes op.
Meer weten?
- Over dit onderwerp kun je verder lezen in de brochure Executieve Functies voor het Leren Lezen.
- Het onderzoek Zelfregulatie op de ontwikkeling van beginnende geletterdheid in de kleuterklas werd gefinancierd door NRO.
- Ook voor het rekenonderwijs in groep 3 valt winst te behalen als je bij de kleuters extra voorbereidende rekenondersteuning biedt.
