Leren rekenen met beelden

Bij rekenen is het belangrijk dat leerlingen leren hun rekenvaardigheid in concrete situaties te gebruiken. Die concrete situaties worden in rekenopdrachten vaak omschreven met taal. Maar juist die taal kan voor minder taalvaardige leerlingen een belemmering zijn. Rekendidacticus en leerplanontwikkelaar Kees Hoogland onderzocht daarom met de Erasmus Universiteit welk effect het heeft als je de talige context vervangt door een beeldende context.

Leerlingen die minder taalvaardig zijn, zien die de talige context van een rekensom soms meer als een storende verpakking dan als een probleem dat moet worden opgelost. Onderzoeker Kees Hoogland liet samen met de Erasmus Universiteit 32.000 leerlingen in het primair, voortgezet en middelbaar beroepsonderwijs rekenopgaven maken met of een beeldende of een talige context.

In de meeste gevallen werden de opgaven met de beeldende context beter gemaakt. Gemiddeld waren de verschillen daarbij klein, maar bij individuele opgaven soms heel groot. In een enkel geval werd de opgave met de talige context beter gemaakt. Opvallend is dat schoolkenmerken, rekenaanleg en beheersing van het Nederlands geen invloed hadden op de resultaten. Jongens bleken wel iets meer baat te hebben bij beeldende opgaven dan meisjes.

Uitstellen van gezond verstand

Een nadeel van een talige context bij rekenopgaven is het zogenoemde ‘suspension of sense-making’: een soort uitstellen van het gezond verstand. Leerlingen lezen niet wat er echt staat, maar zien de getallen in een verhaal en nemen aan dat ze daar wat mee moeten doen. Een beeldende representatie kan dichterbij de werkelijkheid liggen dan een verhaal in woorden. Zoals een reclame voor een vakantie als in bovenstaande video. In zo’n geval is het voor sommige leerlingen makkelijker om het probleem uit de opgave te doorgronden.

Wanneer beeld en wanneer taal?

Leerlingen maken sommen met een beeldende context niet altijd beter dan sommen met een talige context. Beeldende vragen zijn vooral nuttig als voor de verhalende vorm veel woorden nodig zijn. Is het aantal woorden beperkt? Dan kan een talige context ook volstaan. Bij het gebruik van een beeldende context is het belangrijk dat de beelden functioneel zijn. Illustratieve plaatjes met daarnaast een toelichting over wat je ziet, werken dus niet. Te veel beeld werkt ook niet.

Opvattingen over rekenen

Er bestaan verschillende definities van de term functioneel rekenen. In dit artikel wordt de definitie van Hoogland gebruikt. Bij hem is ‘functioneel rekenen’ een synoniem voor gecijferdheid. Daarbij gaat het om het ‘functioneel’ kunnen toepassen van rekenvaardigheden in de dagelijkse praktijk om je zo te kunnen redden in de samenleving. 

De term ‘functioneel rekenen’ wordt echter ook wel gebruikt als synoniem voor het meer traditionele ‘mechanistisch rekenen’. Mechanistisch rekenen richt zich vooral op het uitrekenen van kale sommen, en wordt vaak tegenover het zogeheten ‘realistisch rekenen’ geplaatst. De invulling die Hoogland geeft aan ‘functioneel rekenen’ vind je wel terug in het realistisch rekenen, maar niet in het mechanistisch rekenen. 

Meer weten?

• Lees meer over de opzet en achtergrond van het onderzoek Rekenen in beeld.
• Lees het artikel Rekenen met beelden in het onderwijsvakblad Van Twaalf tot Achttien over de conclusies uit het onderzoek Rekenen in beeld.
• Op de website Gecijferdheid van Kees Hoogland lees je meer over functioneel rekenen en praktische wiskunde.
• Hoe help je leerlingen met dyscalculie?
• Hoe leerlingen beter kunnen worden in wiskunde door opgaven in stapjes op te lossen.
• Zo geef je effectief rekenonderwijs in het mbo.