Maak werk van sociale veiligheid

Een vuurwerkbom die afgaat op het schoolplein of wapenbezit in de klas. Hoe voorkom je dit soort incidenten én hoe zorg je ervoor dat iedereen – leerlingen en leraren – zich veilig voelt op school?

Scholen onderzoeken jaarlijks of leerlingen en studenten zich veilig voelen via de Monitor Sociale Veiligheid. Die gegevens leveren ze aan bij de Inspectie van het Onderwijs, die het algemene veiligheidsgevoel op scholen onderzoekt. Dit is vastgelegd in de wet Veiligheid op school, die in 2015 is aangescherpt om de sociale veiligheid te verbeteren en pesten tegen te gaan.

Leraren hebben sleutelrol

De Staat van het Onderwijs 2025 benadrukt het belang van welbevinden en sociale veiligheid om te kunnen komen tot leren. De meeste leerlingen en studenten blijken zich goed te voelen en met plezier naar school gaan, maar er zijn ook zorgen. Zeker naarmate leerlingen en studenten ouder worden, neemt hun welbevinden af en de prestatiedruk toe. Een deel van de leerlingen in het vo en studenten in het mbo voelt zich soms niet veilig. Leraren en docenten kunnen een sleutelrol spelen in de verbetering hiervan.

Aanbevelingen uit de Staat van het Onderwijs 2025

Blijf in gesprek

Bespreek als team doorlopend het onderwerp veiligheid. Praat er ook over met leerlingen en studenten en hun ouders. Gebruik de jaarlijkse publicatie van de Monitor Sociale Veiligheid als aanleiding om het onderwerp op de agenda te zetten.

Verdiep de band met leerlingen

Je gehoord voelen of je verhaal kunnen delen, draagt bij aan een gevoel van veiligheid. Zorg dat je als leraar weet hoe het echt met je leerlingen en studenten gaat. En dat je weet hoe je lastige gesprekken moet voeren over onderwerpen als pesten en polarisatie.

Sociale veiligheid krijgt prioriteit

Het Sint-Maartens College in Voorburg heeft sociale veiligheid al een tijdje hoog op de agenda staan. Vertrouwenspersoon Frédérique van Riessen: “Er heerste wel een gevoel van veiligheid en we hadden bijvoorbeeld wel een pestprotocol, maar na een incident waarbij een leerling agressief was tegen een collega adviseerde ik de rector meer te doen.”  

Andere regels dan op straat

Als eerste ging het hele team tijdens een studiedag met elkaar in gesprek. Daar kwamen concrete voorstellen uit, die verder werden uitgewerkt in een speciale opgericht werkgroep, vertelt Van Riessen. 

“De eerste concrete actie die we hebben ondernomen was het herinvoeren van de schoolregels en die ook daadwerkelijk handhaven. Dat ging over kleine dingen zoals: geen jassen in de klassen, en op tijd komen. We hebben de regels met de ouders en de leerlingen gedeeld en posters gemaakt en die zichtbaar opgehangen in de school.” Tijdens een leerzame workshop over straatcultuur in de klas ontdekte Van Riessen waarom het nadrukkelijk benoemen van die regels belangrijk is. “Leerlingen nemen de cultuur van de straat soms mee de school in, het is aan de school duidelijk te maken dat hier andere regels gelden dan op straat.”

Ouderavond over gedrag

Er werd een brede gedragsgroep opgericht bestaande uit docenten, leerlingen en ouders. Van Riessen: “Deze groep komt regelmatig samen en bespreekt of de sociale veiligheid verbetert en welke extra acties we moeten ondernemen. Zo bleek dat sommige leerlingen in de pauze niet de trap durfden te nemen, omdat er aan hun tas werd getrokken. Daar surveilleren we nu meer.” Op initiatief van de gedragsgroep werd ook een ouderavond georganiseerd. Het thema van de avond was: hoe gedraag je je op school, en waar trek je de grens in wat wel en niet mag?”

Zorg voor een wij-gevoel

Wil je ook aan de slag met de sociale veiligheid op school? Frédérique van Riessen adviseert om te zorgen voor een breed draagvlak. “Alle docenten in het team moeten zich gehoord voelen. Laat bijvoorbeeld kleine groepjes met elkaar in gesprek gaan onder begeleiding van een gespreksleider. Bespreek welke veranderingen je opmerkt in de laatste jaren. Zorg voor genoeg tijd en ruimte, zodat iedereen zijn verhaal kan doen.” Volgens Van Riessen zorgt dit voor een wij-gevoel en voor een cultuurverandering die niet alleen vanuit de schoolleiding komt.

Meer weten?

• Vermoed je dat een leerling is betrokken bij criminele problemen? Dit kun je doen om te helpen.
• Een effectieve manier om sociale veiligheid aan te pakken is School-Wide Positive Behaviour Support. Het Nederlands Jeugdinstituut deed onderzoek naar deze aanpak. 
• Tips voor het omgaan met vooroordelen en discriminatie in de klas.
• Een werkwijzer over agressie en wapenbezit in de klas. Met duidelijke instructies hoe de signalen te herkennen en wat je kunt doen.