Springen, spellen en bewegen: zo doorbreek je het stilzitten

Leren tellen door te springen en woorden spellen met boksbewegingen. Het lesprogramma Fit&Vaardig op school maakt het mogelijk. Het combineert reken- en taallessen met beweging. De resultaten zijn veelbelovend.

Fysiek actief zijn tijdens de les, dat is de inzet van Fit&Vaardig op school. Het is een manier om stilzitten tijdens de schooldag te doorbreken, zonder effectieve lestijd te verliezen. De lessen duren 10 tot 15 minuten en de nadruk ligt op het automatiseren en herhalen van bekende lesstof. Op het digibord staan de opdrachten waarop de leerlingen met bewegingen antwoorden. Tussendoor maken ze een basisbeweging, zoals joggen. 

Beter concentreren 

In hoeverre dit programma effect heeft op leerlingen werd onderzocht tijdens een tweejarige experimentele studie. 12 basisscholen in Nederland deden mee met leerlingen uit groep 4 en 5. De leerlingen die de bewegingslessen volgden, konden zich direct daarna beter concentreren op een taak. Na twee jaar bleken ze meer vooruit te zijn gegaan met rekenen en spellen ten opzichte van leerlingen die reguliere lessen volgden. Ook had beweging tijdens de les een gunstig effect op het gewicht van de leerlingen. 

Dit kun je zelf doen in de klas

Als leraar kun je aan de slag met het uitgewerkte Fit&Vaardig-lesprogramma, maar je kunt zelf ook kleine acties ondernemen om je leerlingen in beweging te krijgen. Denk aan het doorvoeren van een beweegmoment of energizer voor of tijdens de les. Begin met kleine stapjes en probeer af en toe een kort beweegmoment door te voeren. Bespreek met collega’s hoe zij hun leerlingen activeren. Of laat een vakleerkracht meekijken en meedenken over het omzetten van de lesstof naar bewegingen. 

Motorische informatie als extra informatiebron

Hoe komt het dat bewegen tijdens de les een positieve invloed op leerprestaties heeft? Matige tot intensieve fysieke activiteit leidt tot chemische veranderingen in de hersenen, waardoor de aandacht en taakgerichtheid van kinderen toeneemt. Op langere termijn kan bewegen de doorbloeding van de hersenen verbeteren, nieuwe zenuwcellen aanmaken en meer verbindingen tussen zenuwcellen tot stand brengen. Dit kan de cognitieve prestaties ten goede komen, blijkt uit onderzoek. Geven leerlingen bijvoorbeeld het antwoord op een som door het juiste aantal bewegingen te maken, dan kan de motorische informatie een extra informatiebron zijn die het leren stimuleert, naast de visuele en auditieve informatie. 

Fit&Vaardig voor het speciaal basisonderwijs

Leerlingen in het speciaal basisonderwijs (sbo) hebben vaker aandachts- en leerproblemen dan leerlingen in het regulier onderwijs. Ook zijn zij vaak minder fysiek actief en motorisch vaardig. Na de positieve resultaten van het lesprogramma in het regulier onderwijs, is het onderzoek naar bewegend leren daarom in 2021 en 2022 uitgebreid naar het speciaal basisonderwijs. Voor deze leerlingen was het waardevol om te onderzoeken in hoeverre bewegend leren toepasbaar is in de dagelijkse lespraktijk. 

Dit zijn de opvallendste resultaten:

• Met een gemiddelde van 83 procent was de taakgerichtheid van de leerlingen in het sbo hoog tijdens de Fit&Vaardig-lessen. Dat betekent dat ze hun aandacht goed bij de les hielden. 
• Leerlingen in het sbo deden net zo goed mee met de bewegingen als leerlingen in het regulier onderwijs. 
• Het overgrote deel van de leerlingen ervaarde de lessen als leuk, niet te moeilijk en niet vermoeiend. 

Het onderzoek laat zien dat bewegen tijdens de les ook meerwaarde kan hebben in het speciaal basisonderwijs. Voor het onderzoek ontwikkelden de onderzoekers een lessenreeks van zes weken met fysieke taal- en rekenopdrachten. Deze lessenreeks vormt de basis voor een programma dat verder ontwikkeld wordt.

Meer weten? 

• Uit onderzoek naar de relatie tussen lichamelijke activiteit en schoolprestaties blijkt dat fysiek actieve jongeren beter presteren op aandachtstaken. 
• Minder stilzitten in de klas met de Beweegpot: een pot met kaartjes met korte beweegspellen die je zonder materiaal kunt spelen. 
• Lees inspiratieverhalen van andere scholen die werken aan een gezonde leefstijl voor de leerlingen. 
• De keuzewijzer van de Hogeschool van Amsterdam biedt een overzicht van online beweegactiviteiten voor verschillende doelen en leeftijden.