Wat werkt tegen pesten op de basisschool en daarna?
onderzoek
po vo

Wat werkt tegen pesten op de basisschool en daarna?

De anti-pestprogramma’s Prima, KiVa, Alles Kidzzz en Taakspel helpen om binnen een jaar aspecten van pesten of gedragsproblemen in de klas te verminderen. De Kanjertraining heeft geen aantoonbaar effect op pesten in het algemeen. De Kanjertraining kan wel effect hebben in klassen met veel conflicten, mits professionele trainers deze geven. Daarnaast heeft ongeveer een vijfde van de leerlingen geen baat bij de vaak algemene anti-pestprogramma’s.

Dat blijkt uit onderzoeken van de universiteiten van Utrecht en Groningen. Een brede onderzoeksgroep, onder leiding van de Utrechtse hoogleraar Bram Orobio de Castro, publiceerde in 2018 onderzoek naar de effectiviteit van anti-pestprogramma’s op de basisschool. De Groningse promovenda Tessa Kaufman deed onderzoek naar de groep langdurig gepeste leerlingen, zowel in het primair als in het voortgezet onderwijs.

Pesten komt vaker voor dan gedacht

De Utrechtse onderzoekers vroegen ruim 8.000 leerlingen naar hun ervaringen met pesten en gepest worden. Daartoe vulden zij de monitor Veilig op School meerdere keren anoniem in op de computer.

Het bleek dat pestgedrag veel vaker voorkomt dan leerlingen aan leraren en ouders vertellen. Ongeveer 1 op de 14 kinderen wordt meerdere keren per week gepest. Een derde van hen vertelt dit aan niemand, terwijl bijna 80% van deze kinderen al meerdere jaren wordt gepest.

Leerlingen verplicht bevragen over pesten

Er zijn grote verschillen tussen scholen en klassen, wat betreft het vóórkomen van pestgedrag. In 7,4% van de onderzochte klassen werd niemand regelmatig gepest. In 15,6% van de klassen werd meer dan een kwart van de leerlingen regelmatig gepest.

Omdat niet op alle scholen pesten een probleem is, vindt projectleider Orobio de Castro het geen goed idee om scholen te verplichten een anti-pestprogramma te volgen. Wel bepleit hij een verplichting voor scholen om hun leerlingen regelmatig te bevragen over pesten.

Tien anti-pestprogramma’s onderzocht

De wetenschappers onderzochten tien anti-pestprogramma’s. Van die tien bleken er twee, Prima en (voor de jongste kinderen op de basisschool) Taakspel, binnen een jaar tot (iets) minder pestgedrag te leiden. Een eerdere studie had dat al bij het programma KiVa vastgesteld. Deze drie richten zich op de hele klas. Ook Alles Kidzzz, dat zich juist richt op individuele kinderen met ernstige gedragsproblemen, bleek goed te werken.

Dat de Kanjertraining leidt tot minder pesten konden de onderzoekers niet vaststellen. Wel kan de training een positieve bijdrage hebben in klassen met veel conflicten. Voorwaarde is dat professionele trainers de training geven.

Andere onderzochte anti-pestprogramma’s:

Bij de eerste twee konden de onderzoekers binnen een jaar geen positieve effecten vaststellen. Bij de andere vier konden de effecten niet goed worden onderzocht, vooral omdat te weinig scholen meededen aan het onderzoek.

Scholen voeren anti-pestprogramma’s niet altijd goed uit

Dat bepaalde programma’s niet werken, kan komen omdat is gekeken naar de effecten na een jaar; programma’s hebben wellicht meer tijd nodig. Verder bleek dat scholen het gekozen programma lang niet altijd goed of volledig uitvoeren. Ook dat kan van invloed zijn op de resultaten.

Voor het voortgezet en het speciaal onderwijs bestaan nog geen effectieve anti-pestprogramma’s.

Langdurig gepeste leerlingen

Tessa Kaufman heeft onderzoek gedaan naar de groep chronisch gepeste leerlingen. Het is een belangrijke aanvulling op het onderzoek van Orobio de Castro. Uit de studie van Kaufman (2020) blijkt dat ongeveer 20% van de pestslachtoffers na een interventie nog steeds of zelfs nog meer wordt gepest. Ze pleit dan ook voor een verfijning van de bestaande anti-pestprogramma’s.

Tips om vaak gepeste leerlingen te helpen

Wat kunnen leraren doen om juist de groep veel gepeste leerlingen te helpen? Tessa Kaufman heeft voor hen de volgende tips:

  1. Probeer het pestgedrag zo vroeg mogelijk te signaleren. Dat is vaak lastig, omdat gepeste leerlingen vaak wat teruggetrokken gedrag vertonen. Kaufman suggereert dat netwerkanalyses van de sociale structuur in de klas (bijv. vragen naar vriendschapsrelaties, reputatie van klasgenoten) hierbij kunnen helpen.
  2. Schenk aandacht aan individuele processen. Langdurig gepeste leerlingen hebben dikwijls starre, impliciete overtuigingen over zichzelf (‘ik zal nu eenmaal altijd slachtoffer zijn’). Die houden het pesten in stand. Een aanpak gericht op het bevragen en veranderen van deze overtuigingen is kansrijk.
  3. Heb oog voor minderheidsgroepen, zoals seksuele en etnische minderheden en kinderen met een handicap. Zij zijn extra kwetsbaar voor pestgedrag, omdat ze afwijken van de sociale norm.
  4. Richt je ook op de thuissituatie van gepeste leerlingen. Het onderzoek van Kaufman wijst uit dat gepest worden op school en een slechte band hebben met ouders met elkaar samenhangen en elkaar kunnen versterken. Een betere relatie tussen de school en de leraar enerzijds en de ouders anderzijds kan daarom helpen om pestgedrag eerder te herkennen en aan te pakken.

Meer informatie

Blijf op de hoogte

Vandaag in je mailbox. Morgen toe te passen in de klas. Schrijf je in voor onze nieuwsbrief en ontvang praktische tips, actuele informatie en ideeën voor jouw dagelijkse onderwijspraktijk.