Gelijke kansen en wat je er als leraar voor kunt doen

De kansenongelijkheid is bepaald niet afgenomen volgens de ‘Staat van het Onderwijs’ van de Inspectie van het Onderwijs. Blijkbaar blijft het lastig om alle leerlingen gelijke kansen te bieden op een goede baan en een leuk leven. Universitair docent en onderwijssocioloog Iliass El Hadioui van de Erasmus Universiteit en de Vrije Universiteit denkt niet dat je alleen naar leraren moet kijken om het op te lossen. Toch kun je er als leraar wel wat aan doen.

El Hadioui ontwikkelde de filosofie van de Transformatieve School waarbij docenten leren omgaan met straatgedrag op school. Hij denkt dat je leraren niet als enigen aan kunt spreken op het gebrek aan vooruitgang op het thema kansengelijkheid. “Want vergeet niet: leraren zijn niet aangenomen als leraar kansengelijkheid. Ze zijn leraar Frans of scheikunde.” Bovendien staat de leraar niet los van de school. 

Geloof in eigen kunnen

Het lukt niet alle scholen om inclusief te zijn en hoge verwachtingen te hebben van alle leerlingen. Volgens Ilias merk je dat al aan de manier van praten. Het gaat dan over ‘die leerlingen’ in plaats van ‘mijn leerlingen’. Ook termen als ‘gedemotiveerd’ of ‘laks’ helpen niet. Het gaat om de vraag of ze echt gedemotiveerd zijn of dat ze misschien te weinig geloof in eigen kunnen hebben. “En hoe we ze wel kunnen motiveren of dat geloof kunnen geven.”

Kinderen die altijd stil zijn

Wat kun je doen om leerlingen die achterblijven toch te helpen en te motiveren? Volgens Illias kan een kennisladder helpen. “Stel je een ladder voor met kennisontwikkeling, over scheikunde of Frans. En vraag je af: waar zitten mijn leerlingen op die ladder, hoe zijn ze er gekomen en hoe komen ze verder?” Een kennisladder helpt je om te achterhalen waarom sommige kinderen altijd stil zijn. Is dat omdat ze bang zijn domme vragen te stellen? Of zich misschien niet veilig voelen? Om daarachter te komen kun je ook eens met een collega naar toetsresultaten kijken. Als een derde van de leerlingen een 4 heeft, maar nooit vragen stelt in de klas, dan is er iets aan de hand. Dan kun je kleinere groepjes maken. Leerlingen leren veel met en door elkaar. En blijf verkennen en kijken waar je leerlingen op de kennisladder zitten.

Toepassen van wetenschappelijke inzichten

Het onderwijs zou veel baat hebben bij het toepassen van meer wetenschappelijke inzichten in plaats van vooral te vertrouwen op intuïtie. Ga onderzoeken wat nodig is om leerlingen het vertrouwen te geven dat ze kunnen klimmen in hun prestaties. Dat kan onder andere door succeservaringen, door in ze te geloven en ze te waarderen. Dat doe je niet door ze te vertellen dat ze goede leerlingen zijn, maar door te vragen of ze doorhebben dat ze de afgelopen weken bijvoorbeeld zijn geklommen in scheikunde? En of ze zelf weten waardoor dat komt. 

Leren van elkaar

Als leraar kun je ook veel leren van elkaar. Ga bijvoorbeeld een keer bij een collega in zijn of haar lokaal zitten en positief observeren. Dan kun je daarna een open gesprek hebben, waarin je van elkaar leert. “Ik weet uit ervaring dat mensen enthousiast worden, als er een keer een collega bij ze in de klas komt en erkenning geeft. Dat doet wonderen voor de sfeer”, vertelt Ilias. Zo’n gesprek moet over wezenlijke vragen gaan. Bijvoorbeeld over het doel van een schoolcultuur. Een vraag die voor elke leraar belangrijk is. “Iedereen zegt: ‘Ik begon met goede bedoelingen. Maar na 10 jaar vergaderen en e-mailtjes beantwoorden, voel ik die zingeving niet meer’.”

Wees ervan overtuigd dat je het verschil kunt maken

Verder kun je als leraar natuurlijk ook je eigen pedagogische kwaliteiten versterken. Je hebt bijvoorbeeld ‘spelgevoel’ nodig. Dat is het vermogen om de sfeer te bepalen door op belangrijke momenten een grapje te maken of juist niets te zeggen. Hoe je dat doet is heel persoonlijk, maar je kunt het ontwikkelen. Bovendien kun je gezag opbouwen bij je leerlingen, in plaats van macht. Je kunt werken aan verbinding maken met de leerling. Tot slot moet je de persoonlijke overtuiging hebben dat je het verschil kunt maken in de ontwikkeling van je leerlingen.

Meer weten?

• Lees meer over het tegengaan van kansenongelijkheid via de Community Urban Education.
• Op Onderwijskennis.nl vind je een leidraad voor, en een poster en infographic over Onderwijs vanuit hoge verwachtingen.
• Met hulp van Stichting Proefwerk kunnen scholen hun leerlingen betaalbare bijles aanbieden.
• Om kansengelijkheid te bevorderen is de wetswijziging vrijwillige ouderbijdrage ingevoerd. Voortaan mogen alle leerlingen meedoen aan activiteiten die de school naast het reguliere aanbod organiseert. Behalve schoolreizen gaat het ook om zaken als aanvullende muziek- of sportlessen of een tweetalig onderwijsprogramma.
• De kansen die Leraar van het Jaar voortgezet onderwijs 2021 Ismail Aghzanay vroeger niet gehad heeft, probeert hij wel aan zijn leerlingen te geven.