Burgerschap: maak het doelgericht, samenhangend en herkenbaar
Veel scholen hebben hun burgerschapsonderwijs nog niet helemaal op orde, blijkt uit de Staat van het Onderwijs. Aan inzet en ambities ontbreekt het niet, waaraan dan wel? “De sleutel ligt in een doelgericht en samenhangend aanbod, afgestemd op de leerlingenpopulatie.”
Sinds de wet burgerschapsonderwijs in 2021 inging, worstelen veel scholen met de invulling van hun burgerschapsonderwijs. Dat blijkt onder andere uit het grote aantal herstelopdrachten die de Inspectie van het Onderwijs in schooljaar 2023-2024 gaf aan scholen in het funderend onderwijs.
Niels van den Dungen van het Expertisepunt Burgerschap ondersteunt scholen bij hun vragen. Hij merkt dat het de meeste scholen niet ontbreekt aan inzet en ideeën. “Veel scholen hebben een heldere visie op hun burgerschapsonderwijs. Ook hebben ze speerpunten benoemd. Maar in de praktijk blijkt het lastig die om te zetten naar een doelgerichte en samenhangende aanpak.”
Concrete doelen
Een doelgerichte aanpak betekent dat je concrete leerdoelen hebt die SMART zijn geformuleerd: Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch en Tijdsgebonden. Een samenhangende aanpak houdt in dat deze doelen onderdeel zijn van een doorgaande leerlijn, met duidelijke tussenstappen richting een einddoel.
Van den Dungen noemt het voorbeeld van een school die wil dat leerlingen leren debatteren. “Dat klinkt mooi, maar wat bedoel je daar precies mee? Om zo’n doel werkbaar te maken, moet je het uitsplitsen in doelen op het gebied van kennis, vaardigheden en houding. Een kennisdoel is bijvoorbeeld dat een leerling kan uitleggen wat een debat is, en dat die de belangrijkste kenmerken van een debat kent.”
Verbonden aan het grote geheel
Zonder concrete leerdoelen blijven initiatieven gebaseerd op intenties. Zo kan een excursie naar de Tweede Kamer waardevol zijn, maar zonder duidelijke leerdoelen is het lastig te bepalen wat leerlingen er echt van opsteken.
‘Pas als burgerschap verbonden is aan concrete leerdoelen, krijgt het de plek die het verdient’
“Als je burgerschapsonderwijs opzet, moet je je continu afvragen: welke concrete resultaten willen we hiermee bereiken? Pas als je burgerschap aan leerdoelen koppelt, het onderdeel maakt van een leerlijn en het verbindt aan het grotere geheel, krijgt het de plek die het verdient.”
7 tips voor meetbaar beter burgerschapsonderwijs
-
- Formuleer concrete leerdoelen volgens de SMART-methode.
- Verbindt die leerdoelen aan een leerlijn en je bredere onderwijsvisie.
- In een burgerschapsportfolio kunnen leerlingen hun opdrachten, reflecties en ervaringen bijhouden.
- Met observatieformulieren kun je debatvaardigheden van leerlingen toetsen. Zorg daarbij voor een eenduidige norm, die jij én je collega’s hanteren.
- Een gestandaardiseerd meetinstrument in de vorm van een vragenlijst kan bijdragen aan het monitoren van de houding van leerlingen.
- Maak van burgerschap geen geïsoleerd vak, maar laat het terugkomen in het hele curriculum.
- Zorg dat het hele team burgerschap uitdraagt en maak het onderdeel van de schoolcultuur.
Aansluiten op leerlingenpopulatie
Naast doelgericht en samenhangend onderwijs, moet burgerschap ook herkenbaar zijn. “Want”, zo zegt Van Dungen, “leerlingen op een basisschool op Schiermonnikoog hebben nu eenmaal andere uitdagingen dan leerlingen op een school in het centrum van Den Haag.” Burgerschapsonderwijs krijgt pas echt betekenis als het wordt afgestemd op de context van de school en de leefwereld van de leerlingen.
“Bied onderwijs dat aansluit bij de specifieke realiteit van leerlingen. Maak bijvoorbeeld het thema diversiteit bespreekbaar of werk samen met maatschappelijke partners, zoals de gemeente of het lokale bedrijfsleven. Op die manier wordt burgerschap relevanter en effectiever.”
Inspectie verwacht een beredeneerd aanbod
Goed doordacht en onderbouwd burgerschapsonderwijs kan veel impact hebben. De Inspectie van het Onderwijs verwacht daarom van scholen dat ze hun onderwijsaanbod kunnen beredeneren. “Je moet als school kunnen uitleggen waarom je voor bepaalde leerdoelen en een bepaalde aanpak hebt gekozen, met welk resultaat je precies tevreden bent en waarom dat resultaat voor jouw leerlingen van meerwaarde is. Veel scholen doen al veel aan burgerschapsonderwijs, nu moeten ze er alleen nog bewuster en concreter over nadenken.”
Meer weten?
- Het 6-stappenplan van het Expertisepunt Burgerschap biedt scholen een concrete en overzichtelijke leidraad om te komen tot een visie- en beleidsplan dat past binnen de eigen schoolcontext.
- De Inspectie voor het Onderwijs maakte een podcast over wat de nieuwe burgerschapswet vraagt van scholen en besturen.
- In september 2025 leverde SLO de definitieve conceptkerndoelen burgerschap op.
- Lees hoe de Marcusschool burgerschap elke dag in de praktijk brengt.
